محمد سعید شریفان/مدرس،مشاور و کارشناس رسمی دادگستری

عنوان مقاله : چرا آزمایشگاه زنده؟

نویسنده: محمد سعید شریفان (مرکز نوآوری بانک رفاه)

چکیده

در سال های اخیر یکی از موضوعات مهم در بحث نوآوری باز مفهوم آزمایشگاه زنده است. هنگام توسعه نوآوری­ها،یک رشد علاقه در مشارکت کاربران برای فرایندهای باز وجود دارد.یکی از راه­های ساختار دهی و اداره این مشارکت کاربران برای فرایندهای توسعه،رویکرد آزمایشگاه زنده است. از آنجا که آزمایشگاه زنده پدیده ای نسبتاَ جدید است است که در زمینه های متنوعی مانند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، خدمات بهداشتی و توسعه روستایی ظهور پیدا کرده، مفهومی دشوار برای توصیف است. درحال حاظر بحث آزمایشگاه های زنده با فقدان یک فهم مشترک در نوآوری باز، روبه رو است. این مقاله به یک مرور نظامند ار آزمایشگاه های زنده به منظور به دست اوردن درک کاملی از آنها و توانایی آنها در نوآوری و توسعه پرداخته است. نتایج بررسی نشان می دهد که با شناخت دقیق و اجرای آزمایشگاه زنده می توان باعث ارتقای تولیدات و محصولات و ارتباط بیشتر صنعت، دانشگاه، دولت و در نهایت ارتقای اقتصاد ملی شد.

مقدمه

رشد سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحقق هوشمندی در شهرها نیازمند رویکردی جامع و سیستماتیک است تا شهرها در آینده قابل زندگی‌تر و پایدارتر شوند. هنر ایجاد مشارکت، ابزاری کارا در تبدیل شهرها به محیط‌های نوآوری برای فرایندهای نوین برنامه‌ریزی شهری است. در محیط‌های شهری، مشارکت شهروندان، کسب‌وکارها، دانشگاه‌ها و دولت‌های محلی می‌تواند شرایط خوبی برای هم‌آفرینی و ایجاد دانش فراهم کند و در نتیجه، به شهروندان فرصتی برای همکاری با سایر ذینفعان در شکل دادن به محیط‌های شهری خود و رفع چالش فناوری در حوزۀ اجتماعی می‌دهد.

 یکی از راه‌های برون‌رفت از چالش‌های مربوط به بعد اجتماعی فناوری این است که هنگام راه‌اندازی پروژه‌های هوشمند، آزمایشی اتفاق بیفتد تا شهروندان تأثیر آن را بر زندگی خود تجربه کنند. این امر به واسطۀ ماهیت شهرهای هوشمند به عنوان سیستمی پیچیده، موجب افزایش ابتکارات و ظهور آزمایشگاه‌های زندۀ شهری شد. این استراتژی تا حدی با چارچوب نوآوری باز همسو است و باعث می‌شود شهرها الگوی غالب توسعه و اجرای نوآوری از بالا به پایین را زیر سؤال ببرند و فرایندهای نوآوری را به همراه شهروندان آزمایش کنند. نظریه‌پردازان، آزمایشگاه‌های زندۀ شهری را وسیله‌ای برای تزریق ایده‌ها و انگیزه‌های تازه با روش‌های تعاملی که با مردم اجرا می‌کنند، می‌دانند.

این رویکرد، شیوه‌های به ارث رسیده از یادگیری فعال و مشارکت شهروندی را مدرن و به‌روز می‌کند. به طور معمول همکاری در یک آزمایشگاه زندۀ شهری با هم‌آفرینانی با تخصص، سلیقه‌ها، فرهنگ و جایگاه اجتماعی متفاوت شکل می‌گیرد. با این‌حال، این تنوع همچنین می‌تواند مانعی بر سر راه همکاری «طبیعی» بین هم‌آفرینانی باشد که زبان‌ها، اهداف و ارزش‌های آن‌ها ممکن است به‌ طور گسترده‌ای متفاوت باشد. این دقیقاً اهمیت و نقش آزمایشگاه‌های زنده در اجرا و ارزیابی این شکل جدید از همکاری است.

در تعریفی که شبکه آزمایشگاه‌های زنده شهری اروپا ارائه داده است، «آزمایشگاه زنده شهری به عنوان یک اکوسیستم آزاد نوآوری مبتنی بر کاربر انتهایی تعریف می‌شود که در آن رویکردی دوجانبه، یکپارچه و تعاملی میان نهادهای تحقیقی و نوآوری از یک سو و تصمیم‌گیرندگان شهری و شهروندان از سوی دیگر برقرار است». به عبارتی دیگر، این آزمایشگاه‌ها فضایی برای آزمودن، صحه‌گذاری، توسعه و خلق‌مشترک در تمام مراحل طراحی و تجاری‌سازی محصولات و خدمات شهری فراهم می‌نماید. از جمله ویژگی های این فضاها می‌توان به زیرساخت‌های فناورانه، مجموعه‌ای از ذینفعان، فرآیند آزاد نوآوری، طراحی مبتنی‌بر استفاده کاربر نهایی و نیز مشارکت شهروندی در فضایی کاملاً طبیعی و واقعی اشاره کرد. از سویی دیگر، مشارکت مستمر و آگاهانه به طور مستقیم و نیز غیرمستقیم شهروندان در فعالیت‌ها، فرآیندها و ساز و کارها با مرکزیت توسعه شهری در چنین فضاهایی قابل انجام است. این فضا دارای رویکردی همه جانبه و مشترک است و حلقه اتصالی در قالب همکاری میان نهادهای موجود در شهر از جمله کسب و کارها، مراکز تحقیقی و دانشگاهی، مراکز دولتی و شهرداری ها و نیز شهروندان در جامعه است. به بیان واضح‌تر، آزمایشگاه‌های زنده شهری چهار بازیگر اصلی دارند که شامل فعال‌کنندگان، فراهم‌کنندگان، کاربران و استفاده‌کنندگان می‌شود.

فعال‌کنندگان در اینجا به معنای نهادهایی است که محرک و پیشران فعالیت‌های درون آزمایشگاه‌های شهری از طریق حمایت مالی و یا تخصیص فضای شهری هستند که شامل نهادهای دولتی، شهرداری‌ها و یا سازمان‌های خصوصی توسعه شهری باشند. فراهم‌کنندگان در اینجا به مراکز تحقیقی و دانشگاهی و یا سازمان‌های ارائه دهنده دانش و مشاوره اطلاق می‌شود که آورده ی آن‌ها دانش، تخصص و حمایت معنوی در نوآوری است. کاربران در اینجا به شهروندان و به عبارتی مشتریان خدمات شهری اطلاق می‌شود که می توانند دارای نقشی فعال و مستقیم یا غیرفعال و غیرمستقیم در فضای آزمایشگاه‌های شهری داشته باشند. در نهایت استفاده کنندگان، به هر سازمان‌ و نهاد دولتی و خصوصی گفته می‌شود که از نتایج به دست آمده از نوآوری و راه‌حل‌های کسب شده در این مسیر بهره‌مند می‌شوند.

به بیان دیگر، آزمایشگاه‌های زندۀ شهری در سراسر جهان بیشتر به منظور ایجاد نوآوری در درون و متناسب با مشکلات و زمینه‌های زندگی واقعی و چالش‌های زندگی شهری اجرا می‌شود. از این‌رو هدف این پژوهش، واضح‌سازی مفهوم آزمایشگاه زندۀ شهری با مرور نظام‌مند ادبیات نظری مرتبط با این مفهوم است. آزمایشگاه زنده یک محیط تجربی است که کاربران و تولیدکنندگان با همکاری یکدیگر می‌توانند محصولات نوآورانه‌ای را به وجود بیاورند. هدف اصلی تولید محصولات، سرویس‌ها، خدمات و زیرساخت‌های مناسبی است که پاسخگوی نیازهای واقعی جامعه باشدایده آزمایشگاه زنده اولین بار توسط ویلیام میشل استاد دانشگاه ام آی تی مطرح شد. او معتقد است که یک آزمایشگاه زنده یک روش تحقیق کاربر محور را برای سنجش، نمونه سازی، اعتبار سنجی و پالایش راه حل‌های پیچیده را محقق می‌سازد.

ویژگی های آزمایشگاه های زنده:

ایده‌های بزرگ آزمایشگاه زنده زیرساختی است که در آن ایده‌های بزرگ با همراهی صاحبان محصول خلق می‌شوند و ایده‌ها برگرفته از دل نیازمندی‌های و مسائل واقعی کاربران هستند. آزمایشگاه‌های زنده با فهم و به‌کارگیری نوآوری به دنبال راه‌حل‌هایی برای این مشکلات هستند.

خروجی می‌تواند شکل‌های متفاوتی داشته باشد از یک مقاله در فصلنامه علمی، ارائه عمومی، نرم‌افزار، محصول یا خدمت جدید تا تغییر رفتار.

مرحله بازخورد ممکن است در هر مرحله‌ای از تحقیقات آزمایشگاه زنده باشد. برای مثال در مرحله بررسی سوال‌های پژوهش، دانشمندان ممکن است که از عقیده صاحبان نظر استفاده کنند و بازخورد بگیرند.

روش شناسایی آزمایشگاه زنده:

روش شناسایی آزمایشگاه زنده شامل چهار مرحله تکرار شونده: چشم انداز،طراحی اولیه،ارزیابی، انتشار و تصویب است که در شکل به آن اشاره شده است.

در پایان، آزمایشگاه‌های زنده شهری می‌توانند بستری فراهم آورند که در آن نتایج ملموس شامل طراحی محصولات فیزیکی، نمونه اولیه، راهکارهاو راه حل ها و نتایج غیر ملموس شامل مفاهیم جدید، ایده‌ها، حقوق مالکیت معنوی، دانش و خدمات است.  

پس نتیجه می گیریم که آینده نه چندان دور از سیستم های آزمایشگاهی زنده جهت تحقیق و بررسی رفتار و مشکلات سیستم های بانکی در جهت پیشرفت وضعیت بانک ها استفاده می­شود که در حال حاظر بانک پاساگارد از سیستم های آزمایشگاه‌های زندۀ شهری تحت عنوان ویپاد را آزمایش و پیاده سازی کرده است .

شایان ذکر است که کشور هلند در سال 2012 توانست با استفاده از آزمایشگاه‌های زندۀ شهری اقتصاد کشور  خود را که در حال فروپاشی بود نجات دهد که در همین سال اقتصاد بسیاری از کشور های اروپایی با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر قاره اروپا متضرر اساسی شده اند.