محمد سعید شریفان

واقعیت این است که این صنعت به چیزی بیش از محصولات و خدمات جدید یعنی یک پارادایم و الگوی جدید نیاز دارد. به نظر می‌رسد که ایده «بانکداری به مثابه پلتفرم»یا BaaP Banking as a Platform از طریق ارائه راهکارهای جمعی و عرضه زنجیره‌های ارزش جدید نه تنها برای بانک‌ها بلکه برای خدمات مربوطه از جمله پردازشگران پرداخت، تامین کنندگان اعتبار و اپراتورهای شبکه‌های موبایلی (MNOs)، این الگو و رویکرد جدید را به ارمغان آورده باشد. اما «بانکداری به مثابه پلتفرم» (پلتفرمی شدن بانکداری) به چه معناست؟ به طور خلاصه این‌که این مفهوم به بانک‌هایی اطلاق می‌شود که با باز تعریف حوزه و نحوه تجارت و کسب‌وکار خود می‌کوشند نوآوری را از خارج از بدنه بانک‌ها جذب کنند. از طریق کارکردهای مدرن، شیوه‌های مواجهه باز و الگوهای کسب‌وکار جمعی و تعاملی، این بانک‌ها درهای خود را به روی نوآوران و مبتکرانی که در تلاش برای ارتقاء ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بانک‌ها هستند، می‌گشایند؛ مساله‌ای که می‌تواند همه‌چیز را تغییر دهد. به نظر نمی‌رسد که اغراق‌آمیز باشد اگر بگوییم که در آینده نزدیک شاهد یک تغییر و تحول بنیادین خواهیم بود، درست به‌مانند زمانی که سازندگان گوشی‌های هوشمند تلفن همراه، پلتفرم‌های موبایلی خود را در اختیار طراحان اپلیکیشن گذاشتند. ایده «بانکداری به مثابه پلتفرم» عناصر و مولفه هایی را از خدمات مالی سنتی به خدمت گرفته و این شیوه‌های سنتی را با اشکال نوآورانه و پویا تلفیق و ترکیب می‌کند. در واقع این فرصتی است تا با استفاده از پیشرفت‌های فناوری ارتباطات به بازپیکربندی سیستم فرسوده خدمات مالی اقدام نمود. در شرایطی که ایده «بانکداری به مثابه پلتفرم» به لحاظ فنی و تکنیکی مشکلی ایجاد نمی‌کند، به لحاظ فرهنگی یک تغییر اساسی و بزرگ تلقی می‌شود که می‌تواند پیامدها و چالش‌هایی را به دنبال داشته باشد. در واقع، تمام جوانب و ابعاد کسب‌وکارها و شرکت‌های فعال در زمینه خدمات مالی به تحول و ارتقاء نیاز پیدا خواهد کرد تا بتواند قادر به پشتیبانی همکاری‌های متنوع و گروه‌های گوناگونی که این فرآیند نیازمند آن است، باشد. چهار لایه ایده «بانکداری به مثابه پلتفرم» به شرح زیر است:عناصر زیربنایی، اجزایی کلیدی و مهمی به شمار می‌روند که شرایط را برای عملکرد درست دیگر قسمت‌ها فراهم می‌آورند. به عنوان نمونه‌هایی از این عناصر زیربنایی می‌توان به شبکه‌های تسویه از قبیل شرکت «فستر پی منت» (Faster Payment) در بریتانیا و «اُمنی» (Omney) در ایالات متحده اشاره کرد. این سیستم‌ها به شبکه‌های بزرگ‌تری از بازیگران و نقش‌آفرینان این امکان را می‌دهند تا به شکلی امن، تسویه لحظه‌ای وجوه را انجام داده که این مساله به نوبه خود امکان انتقال آنی و هم‌زمان را فراهم می‌آورد. از دیگر نمونه‌ها و مصادیق این عناصر زیربنایی می‌توان به الگوهای جدید برای رتبه‌بندی اعتبار و سیستم‌های تشخیص هویت پیشرفته اشاره کرد. این عنصر زیربنایی باعث می‌شوند تا خدمات مالی و تجارت آنلاین با کارایی، سرعت و امنیت بیشتر صورت‌پذیرند. سیستم‌های جامع. به عنوان مثال، فرآیند پردازش ارزش از پیش‌پرداخت شده، پایانه‌های مالی بانکداری جامع، پردازش اعتبار حساب، ارز مجازی، تبادل ارز و مبارزه با پول‌شویی همگی از اهمیتی حیاتی برخوردارند. هرچند 95 درصد سرمایه‌گذاری فناوری اطلاعات (IT) در شرکت‌های خدمات مالی سنتی در بخش سیستم‌های جامع صورت می‌گیرد با این حال، بیشتر این شرکت‌ها نمی‌توانند خود را با ایده پلتفرمی شدن بانکداری تطبیق دهند. پلتفرم‌ها برای ارائه شیوه‌ها و راهکارهای جدید، عناصر زیربنایی و نظام‌های جامع را با هم ترکیب می‌کنند. برای مثال، «استرایپ» (Stripe) یک پلتفرم پرداخت است، «ام پسا» (M-Pesa) یک پلتفرم پول موبایلی، «کوین بیس» (Coinbase) و «بیت ایکس» (BitX) پلتفرم‌های بیت کوینی محسوب می‌شوند. تمام این شرکت ها، رابط‌های برنامه‌نویسی اپلیکیشن (API) را در اختیار جوامع و گروه هایی می‌گذارند تا بتوانند از اپلیکیشن‌های موجود بهره گرفته یا بر پایه این اپلیکیشن ها، اپلیکیشن‌های جدید را طراحی کنند. در واقع اپلیکیشن‌ها واسط و رابط میان کاربران و خدمات مالی اند. از جمله این اپلیکشن‌ها می‌توان به «سیمپل» (Simple)، «راش کارد» (RushCard)، «اکتیو اورز» (Active Hours)، «جونتوس» (Juntos) و «مینت» (Mint) اشاره کرد. تغییرات چشمگیر و عظیمی که در فناوری نرم‌افزاری در طی 40 سال گذشته به وقوع پیوسته، API‌ها را برای ما به ارمغان آورده است. API‌ها به دیگر برنامه‌های نرم‌افزاری این امکان را می‌دهد تا با هم تعامل برقرار کرده و بدون نیاز به برنامه‌نویسی هزینه‌بر و زمان‌بر، از کارکردهای یکدیگر بهره‌مند شوند؛ مساله‌ای که می‌تواند شکل و چگونگی تلفیق‌ها و ترکیب‌های فنی را به صورتی بنیادین تغییر دهد. چیزی که با روش‌های قدیمی تلفیق سال‌ها به طول می‌انجامید، امروز می‌تواند در عرض چند روز یا چند ساعت انجام شود. شرکت‌هایی که به دنبال ساده‌سازی فرآیند تلفیق‌اند، علاوه بر API‌ها گزینه‌های دیگری نیز در اختیار دارند؛ این شرکت‌ها می‌توانند به «جعبه‌های شن» (sandboxes) متوسل شوند. sandboxes پرتال‌هایی برای آزمایش و تست کردن اپلیکیشن ها، قبل از ورود به بازار هستند. این مساله می‌تواند فرآیند تلفیق را سرعت بخشیده و تسهیل کند. هرچه API‌ها و «جعبه‌های شن» عملکرد بهتری داشته باشند، شرکت‌ها برای ساخت نرم‌افزار از ظرفیت‌های شرکای بیشتری بهره‌مند می‌شوند که این مساله به نوبه خود علاوه بر کاهش هزینه و زمان، به ساخت و طراحی اپلیکشین‌های قدرتمندتر و بهتر بر اساس خرد جمعی می‌انجامد. در واقع شکل ابتدایی صنعت نرم‌افزار که بر اساس رقابت و مالکیت IP بنا شده بود، به‌تدریج و به آهستگی به سمت الگویی جدید یعنی همان الگوی سیستم‌های باز حرکت کرده است. لینکوس (Linux) و بیت کوین (Bitcoin) مصادیق شناخته شده و نام آشنای این الگوی جدید به شمار می‌روند. در سیستم‌های باز، نرم‌افزار در مالکیت و تحت مدیریت یک شرکت خاص و واحد نبوده بلکه توسط جامعه یا گروهی بزرگ‌تر از طرف‌های ذیفنع از قبیل شرکت‌های کوچک، اشخاص، شرکت‌های بزرگ یا دانشگاه‌ها پشتیبانی می‌شود. این شکل از همکاری می‌تواند با نوآوری‌های بیشتر و سریع‌تر و افزایش کارایی همراه باشد. بیت کوین، به عنوان یک پروتوکل و نه یک ارز، مصداقی عالی از سیستم‌های باز بوده و بهره‌گیری از گروه‌ها و بازیگران مختلفی که هر روز برای ارتقاء و اجرایی شدن آن تلاش می‌کنند، به آن یک مزیت جهانی بخشیده است. نمونه‌های دیگری از حرکت به‌سوی این پارادایم و الگوی جدید را در دیگر عرصه‌ها نیز می‌توان سراغ گرفت. بانک‌ها بیشتر و بیشتر به‌سوی الگوی اشتراکی حرکت می‌کنند. بازیگران و نقش‌آفرینان جدیدی مانند «استرایپ» (Stripe) API‌ها را در اختیار شرکت‌ها گذاشته و پلتفرم‌های خود را به‌صورت «اپن سورس» (open source) در می‌آورند. «ام پسا» M-Pesa) API هایی را در اختیار تامین کنندگان خدمات ارزش‌افزوده قرار داده است. پروتوکل پیشرفته بیت کوین، توان و قابلیت‌های مبتکران و بازیگران جدید در سیستم‌های جامع، پلتفرم‌ها و اپلیکشن را افزایش داده است. درگذشته، خدمات مالی یک مزیت محسوب می‌شد. در آینده، بانکداری می‌تواند به پلتفرمی جهانی بدل شود که به روی هم باز است. از طریق ایجاد نگرش پلتفرمی به بانکداری، این صنعت می‌تواند خود را برای آینده بیش‌ازپیش آماده کند. اگر بانک‌ها این تغییر را در دستور کار قرار دهند، در این صورت گروه‌ها و جوامعی از مبتکرین را در اختیار خواهند داشت که می‌توانند از آن‌ها برای ایجاد تحولات عمده و خدمات‌رسانی به افرادی که از خدمات بانکی و مالی محروم‌اند، بهره گیرند.