محمد سعید شریفان/مدرس،مشاور و کارشناس رسمی دادگستری

عصر هوش مصنوعی: لزوم توسعه فناوری­های مدرن در حوزه بانکداری

نویسنده: محمد سعید شریفان (مرکز نوآوری بانک رفاه) – شهریور 1403

مقدمه:

در سالیان اخیر، پیشرفت فناوری در حوزه های دیجیتال و هوشمند سازی فرآیندها و عملیات­های دستی، باعث کاهش هزینه ها و تسریع در اقدامات و فرآیندها در نظام اداری و اجرایی شرکت­ها شده است. امروز بزرگترین دغدغه های بانک­ها در حوزه فناوری مبتنی بر سه  عامل 1: امنیت داده ها  2.کاهش هزینه ها  3. مدیریت دارایی متمرکز است. این دقیقا عواملی هستند که فناوری هوش مصنوعی(AI[1]) سعی در بهبود آن­ها در نظام بانکداری دارد. هوش مصنوعی با ثبت و پردازش خودکار و غیر دستی داده ها و افزایش سرعت ثبت اطلاعات و داده­ها، گام بزرگی برای دستیابی به اهداف افزایش بهره وری در نظام بانکی برداشته است.

امروزه انباشت اطلاعات قدیمی و جدید در دیتا سنتر[2] نظام بانکی باعث هزینه­زایی بیهوده برای بانک ها در بخش های مختلف جمع آوری و تحلیل و پایش داده ها شده است. هوش مصنوعی یک راهکار مناسب برای کاهش ریسک عملیاتی و فرآیندی در بانک­ها است. البته پرواضح است که استفاده از پردازشگرهای کوانتومی یک نیاز ضروری برای دستیابی به فوایدی است که از هوش مصنوعی انتظار داریم و ما فعلا از آن صرف نظر می کنیم.  در هر حال در ادامه این مقاله، به موارد کاربرد هوش مصنوعی در بهبود عملکرد و بهره وری نظام بانکی خواهیم پرداخت تا ما همانطور که در قبل گفته شد در دستیابی به اهداف افزایش بهره وری رهنمون سازد.

.1امنیت

هر روز تعداد زیادی عملیات بانکی که شامل: ایجاد حساب، واریز و برداشت پول و پرداخت صورت­حساب­ها و .. در بانک انجام می­شود. هوش مصنوعی با  ردیابی تراکنش های تقلبی و مشکوک و  پایش لحظه ای بر تراکنش­ها، از عملیات­های ناامن و خطرزا جلوگیری کند. هم­چنین هوش مصنوعی به کمک یادگیری ماشینی(ML[3]) می­تواند تمامی حساب­ها و تراکنش های آن­ها را به منظور جلوگیری از سوءاستفاده، پایش و رصد و آنالیز کند. این آنالیز و رصد باعث کاهش شدید هزینه­های زیرساخت و امنیت شبکه به منظور جلوگیری از سوءاستفاده یا سرقت داده ها در مرکز پردازش داده نظام بانکی می­شود.

 

.2کاهش هزینه ها

هوش مصنوعی بر سرعت فرآیندهای ناظر بر اعتبارسنجی و رتبه های اعتباری برای وام­دهی تاثیر مستقیم دارد و سبب کاهش هزینه­ها و تسریع بخشی در عملیات مربوط به ثبت اطلاعات حساب­ها و تراکنش­ها، رتبه اعتباری، خطوط اعتباری و وام­دهی در بانک­ها می­شود. تکنولوژی یادگیری ماشین در هوش مصنوعی می تواند به صورت خودکار، نظارت و پایش تمامی فرآیندهای ساده تا پیچیده در نظام بانکی را انجام دهد.

 3. مدیریت دارایی

یک تکنیک به‌روز در مدیریت دارایی، استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای تجارت الگوریتمی و بهینه‌سازی حساب­های پرشمار بانکی است. موارد استفاده­ از استفاده هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در مدیریت دارایی شامل موارد زیر می­شود:

الف. پیش‌بینی بازار: با استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی، مثل شبکه‌های عصبی[4] و یادگیری عمیق، می‌توانیم داده‌های زیادی از جمله اطلاعات بازار، اخبار و نظرات مردم را در شبکه‌های اجتماعی رو بررسی کنیم. این مدل‌ها قادر به شناسایی وآنالیز الگوهای قیمتی هستند و روندهای بازار را پیش بینی می­کند.. تکنیک‌هایی مثل پردازش زبان طبیعی به ماکمک می‌کنند تا داده‌های متنی مثل مقالات خبری یا توییت‌ها رو تحلیل کنیم و احساسات بازار را پیش­بینی کنیم وفرصت­های تجاری و معاملاتی را شناسایی کنیم.

 ب. بهینه‌سازی پورتفوی: الگوریتم‌های یادگیری تقویتی برای مدیریت پورتفولیو از شبیه‌سازی‌های مختلف بازار استفاده می‌کنند. این الگوریتم‌ها با آزمون و خطا تخصیص دارایی‌ها رو تنظیم می­کنند تا بیشترین سود رو همراه با کمترین ریسک بدست بیاورند. این الگوریتم‌ها به‌طور مداوم تخصیص دارایی‌ها رو بر اساس تغییرات بازار تغییر می­دهند. برای مثال، تکنیک‌هایی مثل یادگیری شبکه‌های عمیق [5]کمک می‌کنند تا پورتفولیوهای انعطاف‌پذیری بسازیم که واکنش سریع به تغییرات بازار نشان دهند.

ج. تجارت الگوریتمی: سیستم‌های تجارت الگوریتمی که با هوش مصنوعی کار می‌کنند، از الگوریتم‌های تجارت با فرکانس بالا [6]استفاده می‌کنند که قادر هستند تا معاملات رو در کسری از ثانیه بر اساس تحلیل داده‌های لحظه‌ای انجام دهند. این الگوریتم‌ها از روش‌هایی مثل آربیتراژ آماری[7] و مدل‌های یادگیری تحت نظارت برای پیدا کردن نوسانات کوتاه‌مدت قیمت‌ها استفاده می‌کنند و سریعاً از این نوسانات برای شناسایی فرصت تجاری بهره می‌برند. مدل‌های هوش مصنوعی همچنین کمک می‌کنند تا هزینه‌های معامله مثل لغزش و اسپرد رو به حداقل برسانیم و کارایی معاملات رو بالا ببریم.

د. مدیریت ریسک[8]: با استفاده از هوش مصنوعی، می‌توانیم داده‌های تاریخی و لحظه ای بازار رو تحلیل کنیم و فاکتورهای ریسک رو با استفاده از مدل‌های احتمالی مثل شبیه‌سازی‌های مونت کارلو یا شبکه‌های بیزی پیش‌بینی کنیم. این تکنیک‌ها به مدیران دارایی کمک می‌کنند تا ارزش در معرض ریسک[9] یا ارزش شرطی در معرض ریسک [10] رو به‌طور دینامیک محاسبه کنند و استراتژی‌های دقیق‌تری برای کاهش ریسک در شرایط نامشخص ارائه بدهند.

ر. مشاوره خودکار[11]: هوش مصنوعی همچنین در مشاوران خودکار استفاده می­شود که با استفاده از الگوریتم‌های خودکار، حساب­ها و پورتفوی­های شخصی رو مدیریت می‌کنند. این مشاوران از بهینه‌سازی میانگین-واریانس و نظریه پورتفولیوی مارکویتز استفاده می‌کنند و ترجیحات و تحمل ریسک کاربران رو در نظر می‌گیرند تا پورتفویهای بهینه‌ای را با کمترین دخالت انسانی ایجاد کنند.

ز. تحلیل احساسات و رفتار بازار: مدل‌های یادگیری ماشین برای تحلیل احساسات و انتظارات در رسانه‌های اجتماعی، اخبار مالی و متون تماس‌های درآمدی استفاده می‌شوند. این مدل‌ها می‌توانند احساسات عمومی بازار را ارزیابی کنند و بر اساس آن، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری را تنظیم کنند. مدل‌های مالی رفتاری با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانند رفتارهای سرمایه‌گذاران (مثل واکنش بیش از حد به اخبار) رو پیش‌بینی کنند و استراتژی‌هایی برای بهره‌برداری از این الگوها تنظیم کنند. در کل، ترکیب هوش مصنوعی و یادگیری ماشین به مدیران دارایی کمک می‌کند تا بازدهی حساب و پورتفوی رو بهبود بخشند، ریسک‌ها رو به‌طور مؤثر مدیریت کنند و معاملات رو سریع‌تر و کاراتر انجام دهند. همچنین این تکنیک‌ها امکان شخصی‌سازی و مقیاس‌پذیری بیشتری در مدیریت حساب­ها و پورتفوی­های متنوع مشتریان را فراهم می‌کنند.

منابع :

1. Abdul-Jabbar, Sani (2019): Four Ways Artificial Intelligence Will Transform Banking.
2. Temenos, (2019), The Future of the Digital Banking Experience
3. Marr, Bernard (2019): The 7 Biggest Technology Trends to Disrupt Banking & Financial Services in 2020
4. European Central Bank (2019) Report:  Artificial Intelligence in Financial Services

جایگاه قول و قرار در شریعت و توجه به آن در تحقق بانکداری اسلامی

هفته بانکداری اسلامی گرامی باد.    محمد سعید شریفان

وفای به عهد، قول و قرار ها در شریعت اسلامی مورد تاکید در قرآن و احادیث مختلف نبوی و امامان معصوم ما بوده است و ایفای تعهدات در نظام جاری کشور و قوانین مختلف سازمانی همواره مورد تائید بوده است. دامنه این نظام ها در منشورهای اخلاقی و بیانیه های مختلف سازمان ها که در اسناد چشم انداز و ماموریت و کیفیت نمودهای عینی دارد همواره مورد توجه بوده است و منفعت آن و به عبارتی بخش ذینفع آن همان مشتریان و ارباب های رجوعی هستند که ما رضایت آنها را در صدد دستیابی هستیم. آنچه که در مضمون این جایگاه با اهمیت است و در واقع نتیجه نهایی از آن حاصل می شود این است که پایبندی به قول و قرار ها موجب کسب نتایج ارزشمندی می شود که در حوزه کسب و کار نیز ارجحیت دارد. تحقق بانکداری اسلامی ارکان و الزاماتی دارد که پیش از پرداختن به دیگر جوانب عمومی تر و تخصصی تر، می توان به بخش مغفول تری از آن نگاه نمود که همین جایگاه قول و قرار ها است.

     ما در کسب و کار بانکداری اسلامی خودمان و زمانی که در مسیر بازاریابی و جذب و نگهداشت مشتریان قدم بر می د اریم و همت می کنیم، بسیار بر قرار هایی با مشتری خود به تنظیم گری می پردازیم که توقع داریم مشتری ما بر آنها پایبند بوده و مشتری نیز بر اساس این اجرا، خود را برای دریافت قول هایی که به او داده شده است محق دانسته و بر همین مبنا شروع به برنامه ریزی می کند. ما در نظام بانکداری خود هر ساله نسبت به تدوین برنامه های منظم و دقیق سیاست های اعتباری سال اقدام می کنیم، برنامه هایی برای جذب نقدینگی و منابع مردمی و انجام قرعه کشی های سالانه داریم، شروع به ابداع و طراحی خدمات و محصولات بانکی می کنیم، طرح های اعتباری متناسب با کارکرد حساب و رسوب منابع و میانگین و شرایط خاص نگهداشت حساب مشتری می کنیم و تمام اینها برای این است که       می خواهیم مشتری در یک چارچوب منظم و حساب شده در سیستم بانکداری ما فعالیت کند.

     همه ساله توسط کارشناسان نظام بانکداری کشور برنامه هایی در قالب های سمینارها و کنفرانس های بانکداری اسلامی با هدف ترویج و گسترش آن و همچنین دست یافته های جدید در زمینه تحقق و پیاده سازی بانکداری اسلامی اجرا می شود و واحدهای نظارتی و سیاستگذاری نیز در بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور به نظارت و کنترل قوانین و مقررات مرتبط با آن مشغول هستند. اخیرا طرح های تسهیلاتی بانک ها با مضامین اسلامی تر و از طرفی تامین منابع پروژه های کشوری با استراتژی ابزار تامین مالی اسلامی مدرن به سرمایه گذاران بخش های مختلف اقتصادی پیشنهاد می شود. آیا در مسیر درستی حرکت می کنیم و تمام این اقدامات ما در صورتی که به قول و قرارمان با مشتری خود به واقع عمل نکرده باشیم درست است. قصد بنده در اینجا صرفا معرفی دو مضمون و کاراکتر کلیدی تر از دیدگاه خودم برای تحقق نظام نامه بانکداری اسلامی است تا ضمن رعایت موارد کوچکتر، بتوانیم اصول و قواعد اصولی تر و بنیادی تر را در مسیر حرکت خود روشن و شفاف نماییم. از ظرفیت های بانکداری اسلامی بهتر بهره مند شویم و شاهد رشد و شکوفایی بیشتر کشور خود و رضایت مندی هرچه بیشتر مشتریان و هموطنان عزیزمان باشیم.     «و من الله توفیق»

نقدی بر فرصت ایجاد اعتبار مالیاتی در قانون جهش تولید دانش بنیان

با توجه به برگزاری دومین مجمع شبکه ملی مدیران تحقیق، توسعه و نوآوری کشور

محمد سعید شریفان

بی تردید قانون جهش تولید دانش بنیان یکی از بی نظیر ترین قانون های مصوب شده در نظام حکمرانی کشور است که بیش از ده سال در تب و تاب تدوین و تصویب بوده و کمتر از چندماه است که از تدوین آئین نامه اجرایی آن نگذشته است. کشور ایران از حیث شدت نوآوری در رتبه 29 قرار داشته و این جایگاه برای رتبه های نخست در اختیار کشورهایی مانند آمریکا، ژاپن، چین، کره جنوبی، هند است که در تولید و صنعت دانش بنیان در شمار کشور های پیشرفته جهان و سهم تحقیق و توسعه از GDP بیش از 3.5 درصد است. این سهم در کشور مان کمتر از 0.8 است و شاید بتوان گفت در سال های آینده با کاهش بیشتری نیز مواجه باشد. در این بین انتظار دولتمردان این است که این قانون (جهش تولید دانش بنیان) و مکانیزم های موجود در آن بتواند در راه افزایش این سهم کمک شایانی بنماید.

از هم اکنون نیز مدعیانی هستند که در نقد این قانون درصدد اصلاح و تغییر بخشی از این قانون هستند که به نظر نمی رسد این اقدام در حال حاضر مفید و یا حتی امکان پذیر باشد و فعلا با چشم انتظار اجرای مناسب و مطلوب آئین نامه های مرتبط با آن باشیم. اما نکته مهمتری که در این خصوص وجود دارد این است که در بخشی از این قانون از فرصت ایجاد اعتبار مالیاتی برای کمک به شرکت های دانش بنیان و افزایش سهم تحقیق و توسعه و سرمایه گذاری در تولیدات دانش بنیان و با جنبه های نوآوری استفاده شده است. این در حالی است که در کشور ایران سهم بخش دولتی در اقتصاد ایران بیش از 70% است و معمولا و غالبا در جهان بیشترین فعالیت در نظام تحقیق و توسعه و نوآوری توسط شرکت های بزرگ تولیدی و صنعتی رقم می خورد که در تملک و یا مدیریت خصوصی هستند و البته این در کشورمان در تحت دخالت دولت است.

مهمترین عاملی که می تواند استفاده از فرصت اعتبار مالیاتی را در کشومان با مشکل مواجه نماید این است که بازهم شرکت ها در صدد فرار مالیاتی و یا با مدیریت ترازنامه ها و تهیه اظهارنامه های مالیاتی به شیوه ای عمل می کنند که با قبول و تمکین به تشخیص های ممیزان مالیاتی، خودشان بتوانند بهترین نتیجه گیری را نموده و معمولا در این مسیر وابستگی به مدیران محترم تحقیق و توسعه و نوآوری نداشته و یا آیشان را دخیل نمی نمایند. همچنین وعده استفاده از اعتبار مالیاتی برای سالهای بعد این نگرانی را برای مدیران شرکت های دانش بنیان ایجاد می نماید که آیا این قانون مورد حمایت و توجه نظام مالیاتی کشور خواهد بود و این در حالی است که ما شاهد قوانین دیگری مانند مودیان مالیاتی هستیم که کم و بیش تاثیر گذاری بیشتری را به دنبال دارد.

امید است که در تدوین آئین نامه های اجرایی این قانون بی نظیر در کشور از قابلیت های مالی و بانکی در مسیر انتشار اوراق مالیاتی با منشا اعتبار مالیاتی و قابل معامله و واگذاری در یک بستر نظامند و تحت مدیریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و یا صندوق نوآوری و شکوفایی مورد بهره برداری قرار گیرد تا شرکت های کوچک دانش بنیان بیش از گذشته و با اطمینان کامل از مزایای این قانون استفاده کنند و بتوانند با آسودگی بیشتر در تحقق آن کوشا باشیم. انشاء الله با توکل بر خداوند متعال و با عزم و اراده راسخ دست اندر کاران نظام نوآوری کشور بتوانیم در مسیر اقتصاد دانش بنیان قدم برداشته و در شمار کشورهایی باشیم که تحقیق و توسعه و نوآوری را به عنوان یک اصل پذیرفته برای پیشرفت کشورمان مورد اهمیت قرار داده و بتوانیم در اشتغال زایی و سرمایه گذاری های فناورانه از این قانون مستفیض شویم و در راه اعتلای کشور عزیزمان بکوشیم.

هوش مصنوعی در حوزه بانکداری

هوش مصنوعی چیست ؟

هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونه‌ای همانند ذهن انسان عمل می‌کنند و می‌توانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند.

سطوح مختلف هوش مصنوعی

یک سیستم هوش مصنوعی بر اساس آن چه که از دنیای بیرون درک می‌کند و می‌تواند به آن پاسخ دهد، دارای سه سطح می‌باشد.

• هوش مصنوعی محدود
• هوش مصنوعی عمومی
• سوپر هوش مصنوعی

 

تفاوت هوش مصنوعی محدود و عمومی و سوپر هوش مصنوعی در چیست؟

هوش مصنوعی محدود (ضعیف) جایی است که ما در حال حاضر در آن قرار داریم و هوش مصنوعی عمومی آینده ای است که می‌خواهیم به آن برویم و سوپر هوش مصنوعی آینده‌ای است که برای هوش مصنوعی می‌بینیم که حاصل تکامل و هوشمند شدن هوش مصنوعی است.

هوش مصنوعی محدود به این معنا است که در آن سیستم هوش مصنوعی میزان خاصی از هوش را در یک زمینه خاص به کار ببرد. در حقیقت این سیستم هنوز یک کامپیوتر است اما یک کامپیوتری که در برخی از زمینه‌ها هوشمندتر از انسان عمل می‌کند.

معنای هوش مصنوعی عمومی بسیار پیچیده‌تر است. این واژه به سیستمی اطلاق می شود که می‌توانند همانند یک انسان هر کاری را بکه به او محول می‌شود را انجام دهد. ایده آل هوش مصنوعی عمومی آن است که بتواند به درک تجربی و شناخت کلی از محیط هایی که در آن قرار می‌گیرد داشته باشد و هم چنین بتواند داده‌ها و اطلاعاتی که به او داده می‌شود را با سرعتی چند برابر انسان پردازش نماید. از این رو می‌توانیم بگوییم که سیستم‌های هوش مصنوعی عمومی در بعد دانش ، توانایی شناختی و سرعت پردازش از انسان‌ها قوی‌تر عمل خواهند کرد نکته مهم این است که این سیستم زاده مغز و علم بشر است.سوپر هوش مصنوعی همان طور که گفته شد زمانی است که هوش مصنوعی به فراتر از توانایی‌های انسان دست خواهد یافت. این سیستم می‌تواند دارای قدرت‌هایی باشد که یک انسان از داشتن آن محروم است. رسیدن به این سیستم در اثر تکامل یافتن هوش مصنوعی عمومی اتفاق خواهد افتاد و ساخت آن هم می‌تواند به دست بشر باشد و یا اینکه می‌تواند به دست سیتستم‌های هوشمندی باشد که به تکامل دست یافته‌اند.

هوش مصنوعی در بانکداری و بازارهای مالی

امروزه فناوری‌های هوش مصنوعی متنوع و گوناگونی به وسیله بسیاری از بانک‌ها برای شناسایی فعالیت‌های مجرمانه و سایر مقاصد استفاده می‌شوند. بسیاری از بانک‌ها شروع به استفاده از راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای فراهم کردن خدمات مشتریان، شناسایی ناهنجاری‌ها و جلوگیری از کلاه‌برداری‌های مربوط به کارت‌های اعتباری کرده‌اند.

ماشین‌ها در چنین زمینه‌هایی بسیار بی‌نقص عمل می‌کنند، زیرا می‌توانند حجم زیادی از داده‌ها را در مدت زمانی بسیار اندکی پردازش کنند. علاوه بر این، ماشین‌ها ممکن است بیاموزند چگونه الگوها را در داده‌های تاریخی شناسایی کنند و حدس بزنند که این الگوها در آینده چگونه ممکن است دوباره اتفاق بیوفتند. داده‌های شخصی جمع‌آوری و توصیه‌های مالی از طریق اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی ارائه می‌شوند.

هوش مصنوعی در صنعت بانکداری

هوش مصنوعی صنعت بانکداری را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. در اقتصاد دیجیتال امروز، هوش مصنوعی بسیاری از فرایندهای بانک را متحول ساخته است.

تسهیل بانکداری موبایل

روش دیگر مشتری‌مداری از راه هوش مصنوعی، تسهیل بانکداری موبایل است. هوش مصنوعی در بانکداری موبایل یک تحول اساسی در تجربه مشتری است. فرض اصلی بانکداری موبایل، ارائه خدمات بانکی بصورت شبانه‌روزی و همچنین فراهم ساختن پشتیبانی برای مشتری جهت تمرکز روی کارهای پیچیده‌تر است. به عنوان مثال، یک چت‌بات، مانند اریکا در بانک آمریکا، که یک دستیار مجازی هوش مصنوعی است، می‌تواند به مشتریان کمک کند تا توازن حساب خود را بررسی کنند، به آن‌ها موعد پرداخت صورتحساب‌ها را یادآوری کند و به سؤالات بانکی مشتریان نیز پاسخ دهد. جذابیت استفاده از اریکا در این است که این چت‌بات نیازی به استراحت ندارد و مثل تمام خدمات بانکداری موبایل، امکان دسترسی ۲۴ ساعته در تمام روزهای هفته را برای مصرف‌کنندگان جهت انجام عملیات بانکی فراهم می‌کند.

همچنین مؤسسات بانکی می‌توانند اپ موبایل خود را با استفاده از هوش مصنوعی ارتقا داده‌ تا در زمان نیاز کاربران یادآوری‌هایی برایشان ارسال شود. ساده‌سازی فعالیت‌های کاربر با فن‌آوری صوتی، به‌سرعت تبدیل به بخش ضروری تجربه‌ کاربر می‌شود. در این‌جا بانک‌ها نیز باید تجارب هوش مصنوعی ساده و درعین‌حال غنی را فراهم سازند تا بتوانند ارتباط خود را با کاربران موبایل حفظ کنند.

البته که همواره می توان بانکداری از طریق موبایل را به خوبی گسترش داد و امکانات بهتری را داخل موبایلت ها قرار داد تا به تدریج برای کارهای ساده و آسان مراجعه به بانک کمتر شود و بیشتر فرآیندها از طریق موبایلت ها انجام شود.

 

هوش مصنوعی و تکامل مدل خدمات بانکی

این تحقیق نشان می‌دهد که هوش مصنوعی برای تکامل مدل خدمات بانکی بسیار مهم است. به طور خاص، Intesa Sanpaolo از هوش مصنوعی در طیف گسترده ای از برنامه های کاربردی اعم از بهبود تجربه مشتری تا بهینه سازی استراتژی های بازاریابی استفاده می کند.

به سوی آینده بانکداری هوشمندتر

در حالی که برخی از بانک ها، مانند Intesa Sanpaolo، در حال حاضر از هوش مصنوعی به روش های نوآورانه استفاده می کنند، برخی دیگر هنوز نتوانسته اند به این فناوری دست پیدا کنند. به گفته پریمانی، ضروری است که بانک ها به روشی ارگانیک و گسترده در مورد عوامل حیاتی موفقیت، از فرهنگ شرکتی گرفته تا حاکمیت، از تخصص در مدیریت داده ها تا انطباق، عمل کنند. با معرفی قریب الوقوع قانون هوش مصنوعی، بانک ها این فرصت را دارند که برای آینده ای آماده شوند که در آن هوش مصنوعی نقش محوری فزاینده ای ایفا کند. بنابراین، بخش بانکداری ایتالیا در حال گذراندن دوره ای از تحول عمیق است که توسط نوآوری های تکنولوژیکی و پذیرش هوش مصنوعی هدایت می شود. مانند همیشه، بانک‌هایی که از این فرصت‌ها بهترین استفاده را می‌کنند، بانک‌هایی خواهند بود که در چشم‌انداز مالی جدید به عنوان رهبران ظاهر می‌شوند.

هوش مصنوعی در بانکداری ایران

در کشور ایران هم خوشبختانه هوش مصنوعی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است و امروز در بیشتر حوزه های می‌توانیم رد پایی از هوش مصنوعی داشته باشیم. در واقع دیگر دنیا به سمت هوشمند شدن پیش میرود و اگر نتوانیم هوش مصنوعی را در فعالیت های خود پیاده سازی کنیم ، عملا دیگر نمی توانیم فعالیت های روزمره را انجام بدهیم.

صنعت بانکداری ایران هم اکنون توانسته است با هوش مصنوعی بسیاری از کارهای خود را انجام بدهد اما امید است که هوش مصنوعی در بانکداری پیشرفت بیشتری داشته باشد.

برای مثال بلوبانک یکی از پیشرانه ها در صنعت هوشمند سازی فرآیندهای بانکی است که از هوش مصنوعی به خوبی کمک گرفته است. بلوبانک یکی از نمونه های نئو بانک است که هیچ شعبه فیزیکی ندارد و تمامی فرآیندها ( از افتتاح حساب تا مسدودی کارت ، واریز و برداشت ها از طریق اپلیکیشن انجام می‌شود.) این نئو بانک مورد استقبال عموم مردم در ایران قرار گرفته است و این به معنای این است که هوش مصنوعی جایگاه خوبی در بین مردم پیدا کرده است.

بانک ها به عنوان بخش اصلی نظام مالی ، نقـش مهمـی را در تامین مالی بخش های مختلف اقتصادی در کشور بر عهده دارنـد. در راستای ایفای این نقش ، بانک ها با ریسک های متفاوتی روبرو هستند که یکی از عمده ترین آنهـا ریـسک اعتبـاری است. ارزیابی ریسک اعتباری، یکی از مسائل مهم و پرچالش در زمینه تحلیل های مالی به شمار می آید. با پیشرفت علم و تکنولوژی امید داریم که بتوانیم بهترین راه را برای این حوزه پیدا کنیم.

در معنای لغوی ریسک اعتباری به احتمال زیاد به خسارت ناشی از عدم موفقیت وام گیرنده در پرداخت هر نوع بدهی اشاره میکند. مدیریت ریسک اعتباری روشی برای کاهش ضرر با درک کافی بودن سرمایه بانکی و ذخایر از دست دادن وام در هر زمان معین با اعتبار سنجی مشتریان و استعلام بانکی  یا استعلام بانک برای وام - فرایندی است که مدت‌ها است برای موسسات مالی یک چالش است. این چالش اگر به خوبی مدیریت نشود می‌تواند یک بانک یا موسسه مالی وام یا تسهیلات دهنده را دچار بحران کند.

زمانی که یک بانک اعلام ورشکستی میکند این مورد می تواند به کل جامعه آسیب برساند پس چه بهتر است که اعتبار سنجی در همان مراحل اولیه نیز با دقت صورت گیرد.

ما این مورد را در مورد بانک رفاه بررسی می کنیم:

راهکارهای هوش مصنوعی در حوزه اعطای تسهیلات بانک رفاه

هر کسب و کار و تجارتی ( مانند بانک ها ) برای حفظ و توسعه بازار خود به اعطای اعتبارات کوتاه-مدت، میانمدت و گاهاً بلند به مشتریان میپردازند.

اعطای این اعتبارات به نحوی است که مدیریت آن معمولا از طریق معاونت های اعتباری انجام میشود که موضوعات پرداخت یا عدم پرداخت در آن باید از طریق این واحد بررسی گردد. دستورالعمل های مختلفی در نظام بانکداری برای اعطای وام دهی به افراد وجود دارد اما متاسفانه با وجود تمامی دستورالعمل ها باز هم معوقات بانکی زیادی وجود دارد که مدیریت ریسک بانکی را به خطر می اندازد.نظام بانکی کارآمد لزوم بررسی و شناسایی ریسکهای بالقوه در نسبت سرمایه گذاری، مخصوصاً توجه به ریسک اعتباری را نشان میدهد. سیستم وام دهی در بانک ها به ابن صورت عمل میکند که منابع مالی را از مردم دریافت میکنند و آنها را به صورت داراییهای مالی، سپردههای سرمایه گذاری، وامها، اوراق بهادار و یا اوراق قرضه در اختیار دیگران قرار میدهند. حال موضوع مهم این بود که آیا وام گیرندگان از عهده بازپرداخت وام خود برمی آیند؟ این موضوع به یکی از مهمترین موضوعات مطرحه در سیستم بانکداری و مدیریت ریسک مبدل شد است ، تا جائیکه هر روز شاهد پیدایش مدلهای جدید برای پیشبینی عدم بازپرداخت وامهای بانکی و شناسایی مشتریانی که احتمال نکول آنها بسیار است باشیم تا جایی که هوش مصنوعی به سرعت در تمام سیستم های بانکی مطرح دنیا در حال تست و آزمایش این مورد است.

نتیجه گیری:

نئو بانک و هوش مصنوعی

نئوبانک‌ها در واقع بانک‌های عصر جدید هستند که به صورت کاملاً آنلاین به مشتری‌هایشان خدمات‌رسانی می‌کنند و هیچ شعبه‌ی فیزیکی یا حضوری ندارند. نئوبانک‌ها می‌توانند خدمات مالی مانند واریز و برداشت وجه، کارت اعتباری، پرداخت قبوض، انتقال پول، وام‌دهی، سپرده‌گذاری و سرمایه‌گذاری را در بستر وب‌سایت یا اپلیکیشن موبایلی به کاربرانشان ارائه کنند.

امروزه به اکثر بانک ها با شعبه های فیزیکی پیشنهاد میشود که حتما از فناوری نئو بانک استفاده کنند.

در نرم افزار فرارفاه بانک رفاه تلاش است تا نمونه یک نئو بانک موفق را پیاده سازی کرد و در حال حاضر مشتریان بانک نرم افزار موبایلی بدون حضور و مراجعه به بانک می توانند از فرا رفاه برای انجام امور بانکی و روزمره خود استفاده نمایند.

یکی از اصلی‌ترین اثرات هوش مصنوعی بر روی نئوبانک‌ها، بهبود تجربه مشتری است. با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، نئوبانک‌ها می‌توانند بهترین پاسخ‌های ممکن به سوالات مشتریان را در زمان کوتاهی فراهم کنند و به مشتریان خود خدمات بهتری ارائه کنند. همچنین، هوش مصنوعی به نئوبانک‌ها کمک می‌کند تا به طور خودکار نیاز مشتریان خود را شناسایی کنند و به آن‌ها پیشنهادهایی در قالب محصولات، خدمات و حتی نرخ بهینه‌ی سودآوری ارائه دهند.

 افزایش سرعت و کارایی با خودکارسازی فرایندها

یکی از مزایای اصلی استفاده از هوش مصنوعی در نئوبانک‌ها، افزایش سرعت و کارایی در ارائه خدمات به مشتریان است. با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، نئوبانک‌ها می‌توانند با سرعت بالایی به تحلیل داده‌های مشتریان پرداخته و نیازهای آن ها را پیش بینی کنند و در نتیجه، خدمات با کیفیت تری را ارائه دهند. همچنین، نئوبانک‌ها می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی، عملیات بانکی را به صورت خودکار و بدون نیاز به دخالت انسانی انجام دهند. برای مثال عملیات احراز هویت می‌تواند بدون دخالت انسان و با سرعت بیش‌تری توسط هوش مصنوعی انجام شود و یا بر اساس رفتار تراکنشی کاربر در طول زمان، تراکنش‌های وی خودکار شوند، مثلاً پرداخت هزینه اجاره منزل در هر ماه به صورت خودکار انتقال پیدا کند.

نام بانک	فرآیند هوش مصنوعی
Agricultural Bank of China	استفاده از انسان های دیجیتالی برای بخش خدمات مشتریان و توضحیات خدمات بانکی
رویال بانک کانادا	انجام فرآیندهای یانکی مانند انتقال وجه تنها با استفاده از سرویس جست و جوی صوتی
بانک های بریتانیا	ربات های مشاوران خدمات بانکی
سی تی بانک آمریکا	انجام فرآیند هوش مصنوعی در موبایلت ها برای جلوگیری از تقلب و کلاهبرداری
بانک های بریتانیا	استفاده از ربات ها برای ارتباط با مشتریان بانک

منابع

         چراغی، محمدباقر؛ حسینی، زهراسادات (1402). حسابداری و حسابرسی با فناوری بلاک چین و هوش مصنوعی، شماره 14

• Abduljabbar, Sani (2019): Four Ways Artificial Intelligence Will Transform Banking
• W. De Bock, Koen (2023): Explainable AI for Operational Research: A defining framework, methods, applications, and a research agenda.
• J. Beutel, S. List, G. von Schweinitz (2019): Does machine learning help us predict banking crises? Journal of Financial Stability, 45, Article 100693
• L. Cao, Q. Yang, P.S. Yu (2021): Data science and AI in FinTech: An overview. International Journal of Data Science and Analytics, 12 (2), pp. 81-99
• T.H. Chen (2020): Do you know your customer? Bank risk assessment based on machine learning. Applied Soft Computing, 86, Article 105779
• B. Kim, J. Park, J. Suh (2020): Transparency and accountability in AI decision support: Explaining and visualizing convolutional neural networks for text information. Decision Support Systems, 134 , Article 113302
• Shivakumar, S; Sethii, S, (2019): Building Digital Experience Platforms, Transforming Legacy Banking Applications to Banking Experience Platforms Temenos, (2019)
• I.V. Pustokhina, D.A. Pustokhin, S.N. Mohanty, P.A.G. García, V. García-Díaz (2021): Artificial intelligence assisted Internet of Things based financial crisis prediction in FinTech environment. Annals of Operations Research , pp1-21.

Doumpos, Michalis; Zopounidis, Constantin; Gounopoulos, Dimitrios; Platanakis, Emmanouil; Zhang, Wenke (2023): Operational research and artificial intelligence methods in banking. European Journal of Operational Research

همکاری لندتک ها در تسهیل فرایند اعطای تسهیلات ازدواج و فرزندآوری

هفته بانکداری اسلامی گرامی باد.          محمد سعید شریفان (09136908500)

با وجودی که اداره اعتبارات بانک مرکزی برای سال جاری و در آخرین نوبت در تاریخ 10/6/1403 نسبت به تخصیص و ابلاغ بودجه ای برای تسهیلات ازدواج و فرزند آوری اقدام نموده است، لیکن فرایند اعطای این تسهیلات از زمان ثبت نام تا پرداخت از طریق مکانیزم های تحت مدیریت و کنترل بانک های عامل قرار دارد و نمی توان انتظار داشت که متقاضیان این تسهیلات از این فرایند راضی باشند. در این رابطه مسئولین بانک مرکزی و ناظران مربوط به آن نیز خود معترف به این موضوع هستند که دسترسی عمومی متقاضیان به سامانه های اینترنتی ثبت نام تسهیلات مشوقی همواره با مشکلات و نارضایتی های همراه بوده است. در این راستا در صورتی که حاکمیت و قانون گذار در صدد رفع مشکل بوده و فرض بر صحت تخصیص منابع باشد و بانک های عامل نیز در اجرای فرامین و مصوبات بانک مرکزی مصصم باشند، به نظر می رسد که می توان شرایطی را برای بهبود فرایند های موجود در نظر گرفت و یا به عبارتی مهندسی مجدد نمود.

     در طی سال های اخیر و به ویژه با ظهور فین تک ها و لندتک های عمومی از سال 1400، مواجه با آن هستیم که چقدر مورد استقبال واقع شده و این بازار اعتباری خرد تا چه اندازه نیز توانسته موفق باشد و نیازهای تامین مالی خرد تعداد قابل توجهی از متقاضیان را مرتفع نماید. در این بازار جدید شکل گرفته در اکوسیستم مالی و نوآوری کشور بازیگرانی از جنس و ماهیت بانکی و غیربانکی حضور یافته اند که خود در ارائه نقش های تامین کننده مالی برای متقاضیان خرد حقیقی بسیار موثر بوده و رضایت بخشی ایشان نیز در جامعه مورد هدفشان تا اندازه بسیار زیادی توام با سرعت عمل و تسهیل گری بوده است. از طرفی عدم نکول و عدم ایجاد مطالبات معوق در این پلتفرم های اعطای تسهیلاتی تا اندازه بسیار مطلوبی موجب شده است تا نگرانی های مرتبط با آن برای طرفین مشتری و صاحبان پلتفرم نیز کاهش یافته و شاید بتوان این چنین گفت که مردم با این گونه از خدمات بیشتر مانوس و رفاقت دارند.

     با برآیند صورت گرفته از انجام و اجرای یک تعهد حاکمیتی و در راستای ایفای مسئولیت های قانونی توسط بانک مرکزی و بانک های عامل و همچنین همکاری مشترک با لندتک ها، شایسته و مناسب است تا از ظرفیت های قابل قبول و بدون انکار صاحبان لندتک ها و کسب و کارهای مجازی برای اعطای این تسهیلات بهره مند شد. ارتباط بیشتر لندتک ها با فرصت های اقتصادی موجود در بازار در خلق یک فضای کسب و کار اقتصادی و مرتبط با نیازهای فوری و همبسته با هزینه های ازدواج، تهیه جهیزیه و مخارج دوران نگهداری از فرزندان از طرفی دیگر می تواند، منابع تخصیص یافته و تامین شده را در یک بستر مطمئن و بدون تورمی تزریق نماید، موضوعی که شاید از این منظر نیز توجه به آن حایز اهمیت باشد. در هر حال آنچه به نظر می رسد این است که تعامل با شرکت های پلتفرم های لندتک در اعطای تسهیلات ازدواج و فرزندآوری با در نظر گرفتن ظرفیت های ارتباطی با مخاطبات و مدیریت فرایند و از همه مهمتر هدایت اعتباری به سمت بازار خرید و مصرف تسهیلات در مسیر واقعی تولیدات داخلی کشور می تواند بسیار مورد توجه قرار گیرد. 

از سویی دیگر و از جنبه حمایت های دولتی و کمک به نقش آفرینان و کارآفرینان فناور نیز بایستی گفت که سوق اعطای این تسهیلات خرد به سمت بخش خصوصی نیز به نوبه خود زمینه مشارکت و اعتماد عمومی در کشور را ارتقاء خواهد داد. «و من الله توفیق»

عنوان مقاله : چرا آزمایشگاه زنده؟

نویسنده: محمد سعید شریفان (مرکز نوآوری بانک رفاه)

 

چکیده

در سال های اخیر یکی از موضوعات مهم در بحث نوآوری باز مفهوم آزمایشگاه زنده است. هنگام توسعه نوآوری­ها،یک رشد علاقه در مشارکت کاربران برای فرایندهای باز وجود دارد.یکی از راه­های ساختار دهی و اداره این مشارکت کاربران برای فرایندهای توسعه،رویکرد آزمایشگاه زنده است. از آنجا که آزمایشگاه زنده پدیده ای نسبتاَ جدید است است که در زمینه های متنوعی مانند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، خدمات بهداشتی و توسعه روستایی ظهور پیدا کرده، مفهومی دشوار برای توصیف است. درحال حاظر بحث آزمایشگاه های زنده با فقدان یک فهم مشترک در نوآوری باز، روبه رو است. این مقاله به یک مرور نظامند ار آزمایشگاه های زنده به منظور به دست اوردن درک کاملی از آنها و توانایی آنها در نوآوری و توسعه پرداخته است. نتایج بررسی نشان می دهد که با شناخت دقیق و اجرای آزمایشگاه زنده می توان باعث ارتقای تولیدات و محصولات و ارتباط بیشتر صنعت، دانشگاه، دولت و در نهایت ارتقای اقتصاد ملی شد.

مقدمه

رشد سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحقق هوشمندی در شهرها نیازمند رویکردی جامع و سیستماتیک است تا شهرها در آینده قابل زندگی‌تر و پایدارتر شوند. هنر ایجاد مشارکت، ابزاری کارا در تبدیل شهرها به محیط‌های نوآوری برای فرایندهای نوین برنامه‌ریزی شهری است. در محیط‌های شهری، مشارکت شهروندان، کسب‌وکارها، دانشگاه‌ها و دولت‌های محلی می‌تواند شرایط خوبی برای هم‌آفرینی و ایجاد دانش فراهم کند و در نتیجه، به شهروندان فرصتی برای همکاری با سایر ذینفعان در شکل دادن به محیط‌های شهری خود و رفع چالش فناوری در حوزۀ اجتماعی می‌دهد.

 یکی از راه‌های برون‌رفت از چالش‌های مربوط به بعد اجتماعی فناوری این است که هنگام راه‌اندازی پروژه‌های هوشمند، آزمایشی اتفاق بیفتد تا شهروندان تأثیر آن را بر زندگی خود تجربه کنند. این امر به واسطۀ ماهیت شهرهای هوشمند به عنوان سیستمی پیچیده، موجب افزایش ابتکارات و ظهور آزمایشگاه‌های زندۀ شهری شد. این استراتژی تا حدی با چارچوب نوآوری باز همسو است و باعث می‌شود شهرها الگوی غالب توسعه و اجرای نوآوری از بالا به پایین را زیر سؤال ببرند و فرایندهای نوآوری را به همراه شهروندان آزمایش کنند. نظریه‌پردازان، آزمایشگاه‌های زندۀ شهری را وسیله‌ای برای تزریق ایده‌ها و انگیزه‌های تازه با روش‌های تعاملی که با مردم اجرا می‌کنند، می‌دانند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

این رویکرد، شیوه‌های به ارث رسیده از یادگیری فعال و مشارکت شهروندی را مدرن و به‌روز می‌کند. به طور معمول همکاری در یک آزمایشگاه زندۀ شهری با هم‌آفرینانی با تخصص، سلیقه‌ها، فرهنگ و جایگاه اجتماعی متفاوت شکل می‌گیرد. با این‌حال، این تنوع همچنین می‌تواند مانعی بر سر راه همکاری «طبیعی» بین هم‌آفرینانی باشد که زبان‌ها، اهداف و ارزش‌های آن‌ها ممکن است به‌ طور گسترده‌ای متفاوت باشد. این دقیقاً اهمیت و نقش آزمایشگاه‌های زنده در اجرا و ارزیابی این شکل جدید از همکاری است.

در تعریفی که شبکه آزمایشگاه‌های زنده شهری اروپا ارائه داده است، «آزمایشگاه زنده شهری به عنوان یک اکوسیستم آزاد نوآوری مبتنی بر کاربر انتهایی تعریف می‌شود که در آن رویکردی دوجانبه، یکپارچه و تعاملی میان نهادهای تحقیقی و نوآوری از یک سو و تصمیم‌گیرندگان شهری و شهروندان از سوی دیگر برقرار است». به عبارتی دیگر، این آزمایشگاه‌ها فضایی برای آزمودن، صحه‌گذاری، توسعه و خلق‌مشترک در تمام مراحل طراحی و تجاری‌سازی محصولات و خدمات شهری فراهم می‌نماید. از جمله ویژگی های این فضاها می‌توان به زیرساخت‌های فناورانه، مجموعه‌ای از ذینفعان، فرآیند آزاد نوآوری، طراحی مبتنی‌بر استفاده کاربر نهایی و نیز مشارکت شهروندی در فضایی کاملاً طبیعی و واقعی اشاره کرد. از سویی دیگر، مشارکت مستمر و آگاهانه به طور مستقیم و نیز غیرمستقیم شهروندان در فعالیت‌ها، فرآیندها و ساز و کارها با مرکزیت توسعه شهری در چنین فضاهایی قابل انجام است. این فضا دارای رویکردی همه جانبه و مشترک است و حلقه اتصالی در قالب همکاری میان نهادهای موجود در شهر از جمله کسب و کارها، مراکز تحقیقی و دانشگاهی، مراکز دولتی و شهرداری ها و نیز شهروندان در جامعه است. به بیان واضح‌تر، آزمایشگاه‌های زنده شهری چهار بازیگر اصلی دارند که شامل فعال‌کنندگان، فراهم‌کنندگان، کاربران و استفاده‌کنندگان می‌شود.

فعال‌کنندگان در اینجا به معنای نهادهایی است که محرک و پیشران فعالیت‌های درون آزمایشگاه‌های شهری از طریق حمایت مالی و یا تخصیص فضای شهری هستند که شامل نهادهای دولتی، شهرداری‌ها و یا سازمان‌های خصوصی توسعه شهری باشند. فراهم‌کنندگان در اینجا به مراکز تحقیقی و دانشگاهی و یا سازمان‌های ارائه دهنده دانش و مشاوره اطلاق می‌شود که آورده ی آن‌ها دانش، تخصص و حمایت معنوی در نوآوری است. کاربران در اینجا به شهروندان و به عبارتی مشتریان خدمات شهری اطلاق می‌شود که می توانند دارای نقشی فعال و مستقیم یا غیرفعال و غیرمستقیم در فضای آزمایشگاه‌های شهری داشته باشند. در نهایت استفاده کنندگان، به هر سازمان‌ و نهاد دولتی و خصوصی گفته می‌شود که از نتایج به دست آمده از نوآوری و راه‌حل‌های کسب شده در این مسیر بهره‌مند می‌شوند.

به بیان دیگر، آزمایشگاه‌های زندۀ شهری در سراسر جهان بیشتر به منظور ایجاد نوآوری در درون و متناسب با مشکلات و زمینه‌های زندگی واقعی و چالش‌های زندگی شهری اجرا می‌شود. از این‌رو هدف این پژوهش، واضح‌سازی مفهوم آزمایشگاه زندۀ شهری با مرور نظام‌مند ادبیات نظری مرتبط با این مفهوم است. آزمایشگاه زنده یک محیط تجربی است که کاربران و تولیدکنندگان با همکاری یکدیگر می‌توانند محصولات نوآورانه‌ای را به وجود بیاورند. هدف اصلی تولید محصولات، سرویس‌ها، خدمات و زیرساخت‌های مناسبی است که پاسخگوی نیازهای واقعی جامعه باشدایده آزمایشگاه زنده اولین بار توسط ویلیام میشل استاد دانشگاه ام آی تی مطرح شد. او معتقد است که یک آزمایشگاه زنده یک روش تحقیق کاربر محور را برای سنجش، نمونه سازی، اعتبار سنجی و پالایش راه حل‌های پیچیده را محقق می‌سازد.

 

ویژگی های آزمایشگاه های زنده:

ایده‌های بزرگ آزمایشگاه زنده زیرساختی است که در آن ایده‌های بزرگ با همراهی صاحبان محصول خلق می‌شوند و ایده‌ها برگرفته از دل نیازمندی‌های و مسائل واقعی کاربران هستند. آزمایشگاه‌های زنده با فهم و به‌کارگیری نوآوری به دنبال راه‌حل‌هایی برای این مشکلات هستند.

خروجی می‌تواند شکل‌های متفاوتی داشته باشد از یک مقاله در فصلنامه علمی، ارائه عمومی، نرم‌افزار، محصول یا خدمت جدید تا تغییر رفتار.

مرحله بازخورد ممکن است در هر مرحله‌ای از تحقیقات آزمایشگاه زنده باشد. برای مثال در مرحله بررسی سوال‌های پژوهش، دانشمندان ممکن است که از عقیده صاحبان نظر استفاده کنند و بازخورد بگیرند.

روش شناسایی آزمایشگاه زنده:

روش شناسایی آزمایشگاه زنده شامل چهار مرحله تکرار شونده: چشم انداز،طراحی اولیه،ارزیابی، انتشار و تصویب است که در شکل به آن اشاره شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در پایان، آزمایشگاه‌های زنده شهری می‌توانند بستری فراهم آورند که در آن نتایج ملموس شامل طراحی محصولات فیزیکی، نمونه اولیه، راهکارهاو راه حل ها و نتایج غیر ملموس شامل مفاهیم جدید، ایده‌ها، حقوق مالکیت معنوی، دانش و خدمات است.  

پس نتیجه می گیریم که آینده نه چندان دور از سیستم های آزمایشگاهی زنده جهت تحقیق و بررسی رفتار و مشکلات سیستم های بانکی در جهت پیشرفت وضعیت بانک ها استفاده می­شود که در حال حاظر بانک پاساگارد از سیستم های آزمایشگاه‌های زندۀ شهری تحت عنوان ویپاد را آزمایش و پیاده سازی کرده است .

شایان ذکر است که کشور هلند در سال 2012 توانست با استفاده از آزمایشگاه‌های زندۀ شهری اقتصاد کشور  خود را که در حال فروپاشی بود نجات دهد که در همین سال اقتصاد بسیاری از کشور های اروپایی با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر قاره اروپا متضرر اساسی شده اند.

 

عنوان مقاله : ناترازی در برابر بی‌ترازی بانک ها

نویسنده: محمدسعید شریفان (مرکز نوآوری بانک رفاه)

مقدمه

در حالی که این روزها موضوع داغ ناترازی بانک ها مطرح است، تمامی بانک ها با تصویب ترازنامه های مالی در مجامع عمومی خود منتهی به پایان هر سال، اقدام به شناسایی سود و ارائه گزارش های مالی مثبت از عملکرد خود نموده اند. در واقع با وجود مشکلات ناترازی در ترازنامه های بانک، هیچ کدام از بانک ها و بازرسین قانونی و حسابرسان آنها در گزارش های پیوست ترازنامه بانک، صحبتی بر علل یا عوامل این ناترزای و راهکارهای برون رفت از آن بیان نکرده اند. همچنین علی رغم اینکه برخی از بانک ها به افزایش سرمایه و تجدید دارایی های ملکی خود در سال 1401 اقدام نموده اند، به صورتی که این دارایی های منجمد و بی کیفیت را در ستون دارایی های ترازنامه خود ثبت نموده اند اما بیش ار پیش گرفتار ناترازی شده اند. بایستی اذعان داشت که عدم نظارت نهادهای مختلف در کشور بر این مقوله و ایجاد این عارضه جدید شناسایی شده برای بانک ها همچنان سایه اشاعه این بیماری را گسترده تر می کند. ناترازی بانکی در ایران، موضوعی است که طی سال های اخیر مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. علائم مختلفی نظیر زیان های شناسایی شده برای بانک ها، نسبت بالای مطالبات غیرجاری به سرمایه شبکه بانکی و تداوم نرخ بهره حقیقی بالا طی چند سال اخیر، نشانه هایی از وجود ناترازی در نظام بانکی ایران است. هرچند وجود ناترازی پنهان در نظام بانکی ایران، کمابیش مورد اتفاق نظر کارشناسان و مقامات متولی نظام پولی و بانکی کشور است، اما متأسفانه درخصوص ریشه های آن فهم مشترک وجود ندارد. عوامل مختلفی نظیر بدهی های دولت به نظام بانکی، گسترش مؤسسات مالی غیرمجاز، سهم بالای املاک در دارایی های بانک ها، عدم نظارت مناسب بانک مرکزی و... به عنوان علل اعسار کنونی برشمرده می شوند، اما سهم هریک از این عوامل و روابط میان آنها فاقد انسجام نظری است. این امر موجب شده تا نسخه های درمانی بسیار متفاوتی ازسوی گروه های مختلف کارشناسان پیشنهاد شود، که در برخی موارد، خود تشدیدکننده ناترازی بوده اند.

ناترازی چیست؟

برخلاف تصور رایج، اعسار در شبکه بانکی تنها به معنای ناترازی نقدینگی (ناتوانی بانک از پرداخت سپرده ها در اثر هجوم سپرده گذاران) نیست، بلکه شکاف بزرگ بین دارایی و بدهی شبکه بانکی (اعسار ترازنامه ای) حتی در شرایطی که بانک با هجوم سپرده گذاران مواجه نشده نیز اعسار بانکی تلقی می شود. ناترازی یا اعسار ترازنامه ای در سایر کشورها، معمولا در اثر انقباض ناگهانی اقتصاد یا سقوط یکی از بازارهای دارایی رخ می دهد که ناگاه ارزش دارایی های بانک را تنزل می دهد و تعادل دارایی ها و بدهی های بانک را به هم می زند. اما در ایران علت اساسی بروز ناترازی در شبکه بانکی، عدم تناسب دائمی سرعت رشد بدهی ها با قابلیت رشد دارایی های شبکه بانکی می باشد. با اینکه در اقتصاد کشور به سبب افت نرخ تورم، پایین بودن متوسط نرخ رشد اقتصادی (غیرنفتی)، رکود مستغلات و کاهش امکان سودآوری از منشأ تزریق درآمد نفت و واردات، قابلیت سودآوری و کسب بازدهی به طور معناداری افت کرده است، اما سرعت رشد بدهی های بانک ها (رشد نقدینگی) به طور متناسب کاهش نیافته است. نرخ بهره بالا عامل اصلی در رشد شدید شکاف دارایی- بدهی بانک ها بوده است. تداوم این وضعیت و عدم علاج آن، گرچه ممکن است بانک ها را تا مدتی حتی طولانی فعال نگه دارد، اما مخاطرات و پیامدهای جنبی منفی و مخربی بر اقتصاد کشور به جای گذاشته و خواهد گذاشت.

ناترازی بانک ها بدین معناست که خرج بانک ها با دخل شان متوازن نیست. البته ناترازی هر بانک، عوامل مختص به خود را دارد. بنابراین پیچیدن نسخه ای واحد برای درمان ناترازی همه بانک ها، درمان موثر بیماری ناترازی نخواهد بود. باید برای درمان درد هر بانک، تشخیص دقیق و نسخه خاصی داشت. ناترازی بانک‌ها در مدیریت دارایی و بدهی به این معنا است که رشد دارایی‌ آن‌ها کمتر از نرخ سود سپرده‌ها است که در نظام پرداختی اصطلاحا از آن تحت عنوان نرخ رشد بدهی‌ها نام برده می‌شود. مفهوم ناترازی بخصوص ناترازی ترازنامه بانک‌ها به مفهوم حسابداری آن نیست زیرا از نقطه نظر حسابداری ترازنامه بانک‌ها همیشه تراز است. بنابراین مفهوم ناترازی بانک‌ها به مفهوم اقتصادی و مالی آن اشاره دارد نه مفهوم حسابداری. به عنوان مثال چنانچه کیفیت دارایی‌های بانک‌ها مطلوب نباشد، به عنوان مثال سرعت نقد شوندگی پایینی داشته باشند به گونه‌ای که در شرایط نیاز نتوان از آن‌ها برای تامین نیازهای نقد استفاده کرد بانک با مشکل ناترازی مواجه خواهد شد.

بنابراین یک بانک یا موسسه مالی چنانچه وجوه کافی و با سهولت و با هزینه منطقی برای تامین نقدینگی آنی،‌ کوتاه مدت و بلندمدت خویش نداشته باشد، نخستین علامت و نشانه از وضعیت بحرانی ناترازی آن بانک یا موسسه مالی است. شاید درمان ناترازی به اعتقاد برخی کارشناسان، انحلال یا ادغام بانک ها باشد، اما تجربه ادغام بانک های نظامی (ادغام چند بانک و موسسه غیردولتی در بانک دولتی سپه) نشان داد که بدون مطالعه کارشناسی عملا به جای خصوصی سازی، دولتی سازی کرده ایم. درواقع انحلال نیز چندان درمان درد نیست؛ چراکه نظام بانکی کشور را با اعتراض سپرده گذاران مواجه خواهد کرد و کارکنان بانک های منحل شده را از فرصت شغلی شان محروم خواهد کرد. بنابراین در اولین اقدام برای رفع ناترازی، ادغام و انحلال بانک های ناتراز به عنوان درمان انحصاری ناترازی بانک ها از نظر کارشناسی چندان صحیح نیست. این راهکار معمولا در آخرین مراحل به کار برده می شود.

دلایل ناترازی بانک ها

در یک دسته بندی کلی دلایل ناترازی بانک ها را می توان به دسته های زیر تشریح کرد:

• مطالبات عمده سنواتی تعیین تکلیف نشده بانک‌ها از دولت باعث انجماد بخش قابل ­توجهی از منابع بانک‌ها شده است. شناسایی بدون وقفه درآمد حاصل از سود و وجه‌التزام و عدم­‌النفع بابت مطالبات بانک‌ها از دولت، تنها به پشتوانه تضمین‌نامه­‌های دولتی انجام می‌­شود. این روند بدون توجه به سپری شدن زمان طولانی از نکول وام‌ها و نبود وثایق موثر جهت تسهیل در نقدپذیری این مطالبات، عدم طبقه‌بندی و احتساب ذخیره کاهش ارزش بابت اینگونه وام‌ها همچنان ادامه دارد. به‌­رغم ابهام در خصوص زمانبندی، ورود وجه نقد حاصله موجب شده سودهای بی‌کیفیت تعهدی در صورت­های سود و زیان بانک­‌ها شناسایی شود. درآمدهایی واهی که در مواردی منجر به توزیع منافع موهوم بین سهامداران شده است. البته در مورد دارایی های منجمد، ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مدیران بانکی به دلایل مختلفی از جمله پاسخگویی به مدیران عالی و بالادستی خود و عواقب ناشی از آن، از تبدیل دارایی های منجمد به دارایی های مولد با احتیاط بیشتری عمل می کنند و عموما دست به این کار نمی زنند.
• فرایند اعتبارسنجی داخلی مشتریان در بانک‌­ها از کارآمدی لازم برخوردار نیست. استفاده از روش‌های سنتی که عمدتا بر اساس شاخص‌های گذشته­‌نگر احتمال نکول وام را برآورد می‌­نماید و ضعف صنعت رتبه‌سنجی اعتباری در کشور، موجب شده مشتریان با کیفیت اعتباری پایین به نحو مناسب از مشتریان خوب تفکیک نشوند. این نارسایی به تخصیص غیر ­بهینه منابع نقد و انحراف مصارف اعتباری بانک‌­ها منجر می‌­شود که یکی از پیامدهای اصلی آن کاهش اثربخشی بانک­‌ها در تامین مالی تولید وفعالیت‌های مولد اقتصادی کشور است که موجب کاهش رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی می‌­شود.
• به‌رغم اینکه بخش عمده بار تامین مالی اقتصاد کشور بر عهده بانک‌ها است، ساختار کارآمدی جهت نظارت پس از اعطای اعتبارات در اکثر بانک‌ها وجود ندارد. مشاهدات تجربی نشان می‌دهد یکی از دلایل تورم افسارگسیخته فعلی، انحراف منابع از فعالیت‌های تولیدی به سمت سفته‌بازی است.پیامد نارسایی‌های فوق، افزایش مطالبات غیرجاری بانک‌ها و افزایش ریسک نقدینگی است که موجب شده بانک‌ها جهت انجام تعهدات خود به بازارهای موازی با نرخ‌­های تامین مالی بالاتر مراجعه کنند.
• با وجود اینکه مهلت‌­های زمانی مندرج در قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر جهت واگذاری اموال و سهام مازاد بانک‌ها سپری شده، اهداف مدنظر آن در خصوص فروش، تاکنون عملیاتی نشده است. علاوه بر چالش‌های آماده‌سازی سهام شرکت­های مشمول واگذاری، به دلیل نوسان بالای قیمت‌­های بازار، ریسک قیمت‌­گذاری سهام و اتخاذ تصمیم نسبت به فروش آن‌ها بالا بوده است. سوابق قبلی ورود مراجع متعدد نظارتی به پرونده واگذاری­‌ها و تشکیل پرونده قضایی برای ارکان مسئول فروش دارایی­‌ها بعد از واگذاری، جو رعب و وحشت را بر فضای واگذاری‌ها حاکم کرده است. تورم بالا نیز نگهداری این اموال را به دلیل افزایش ارزش آنها جذاب می‌کند. این موارد موجب شده بخشی از منابع بانک‌ها که می‌توانست صرف فعالیت‌های مولد بانکداری شود منجمد باقی بماند.
• تصویب درآمدهای تحقق‌ناپذیر و نداشتن واقع‌بینی در تخصیص منابع بودجه موجب شده بانک ‌مرکزی و بانک‌های تجاری از دیرباز به عنوان منبعی جهت تامین کسری بودجه دولت‌ها شناخته شوند. با این نگرش زیان‌بار و نامطلوب، هرساله تکالیف متعدد در قالب قانون بودجه سنواتی جهت پرداخت تسهیلات تکلیفی با نرخ‌های ترجیحی بر عهده بانک‌ها گذاشته می‌­شود. اجرای این تکالیف با توجه به محدودیت منابع بانکی، ناترازی بانک‌ها را افزایش داده که به سبب تاثیر آن بر کاهش سود مشاع، تضییع حقوق سپرده‌‌گذاران را در پی داشته است.
• استفاده نادرست از ظرفیت‌های قانونی امهال مطالبات، باعث کاهش کیفیت دارایی‌های اعتباری شده و با افزایش ریسک نکول موجبات انجماد منابع و ناترازی را فراهم کرده است. کارشناسان اقتصادی بر این باورند حتی در صورت رفع کامل تحریم­‌های بانکی، در صورت برطرف نکردن موارد اشاره­‌شده، شکاف در ترازنامه نظام بانکی(عدم توازن رشد دارایی­ها و بدهی­ها) منجر به افزایش ریسک نقدینگی شده و پدیده هجوم سپرده­‌ها (Bank Run) و بحران مالی و اقتصادی ناشی از آن، دور از ذهن نخواهد بود. رفع ناترازی بانک‌ها نیازمند بازنگری در فرایندها و رویه‌های موجود و ایجاد سازو کارهایی است که به صورت فهرست­‌وار در ادامه می­آید.

در یک نگاه کلان شرایط سیستم بانکی کشور با ۳ دسته چالش مالی مواجه است که نتیجه آنها در سه گروه ناترازی "دارایی-بدهی"، "درآمد - هزینه" و "ورود و خروج جریان وجوه نقد" دیده می‌شود. البته به غیر از این موارد، چالش‌های ساختاری از قبیل "بنگاه‌داری بانک‌ها" و "بانکداری بنگاه‌ها" نیز وجود دارد و همچنین چالش‌های قوانین و مقرراتی که با تصویب و تسریع در برخی از قوانین باعث تشویق بدهکاران در نظام بانکی شده است؛ به طور کلی می‌توان گفت این مقررات، دغدغه‌هایی را بر سر راه فعالیت نظام بانکی به وجود می‌آورد. دارایی‌های بانک‌ها، کفاف بدهی‌های آنان را نمی‌دهد، همچنین درآمدهای بانک نیز پاسخگوی هزینه‌ها نیست؛ از همین رو تعداد زیادی از بانک‌ها با زیان انباشته مواجه هستند. البته علت بهبود صورت‌های مالی بانک‌ها در دو سه سال اخیر مربوط به نرخ تسعیر ارز است.

راهکارهای برون رفت از این ناترازی

از راهکارهای اصلی رفع ناترازی در نظام بانکی می توان به مواردی همچون: "بررسی وضعیت بدهی‌های دولت به بانک‌ها و پرداخت آن‌ها"، "پیشگیری از مطالبات غیرجاری از طریق اعتبارسنجی"، "نظارت دقیق بر مصارف تسهیلاتی که بانک‌ها دریافت می‌کنند" و "فروش اموال مازاد بانک‌ها" اشاره کرد که می‌توانند معضل ناترازی بانک‌ها را کاهش دهند.

کارشناسان مسائل اقتصادی بر این باورند که دلایل زیادی برای ناترازی بانک‌ها قابل احصا شدن است. به طور کلی چنانچه منابع تقاضا برای نقدینگی با عرضه نقدینگی در یک بانک تطابق نداشته باشد بانک دچار معضل ناترازی خواهد شد. عرضه نقدینگی در یک بانک شامل سپرده‌های مشتریان، ‌بازپرداخت وام‌ها از سوی مشتریان،‌ درآمد حاصل از فروش خدمات و کارمزد،‌ فروش اموال و دارایی‌ها و استقراض از سیستم بانکی و میزان حقوق صاحبان سهام است. در کنار عرضه نقدینگی،‌ تقاضا برای نقدینگی از وجوه نقد مورد نیاز برای برداشت سپرده‌ها، ‌اعطای تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌ها، ‌بازپرداخت استقراض وجوه،‌ هزینه‌های عملیاتی و پرداخت سود به سهامداران است. متاسفانه بانک‌ها در طی زمان تحت تاثیر عوامل کلان و خرد از زاویه نقدینگی با مشکل مواجه شده‌اند. جدای از بحث‌های کلان اقتصادی که شامل بهبود رشد اقتصاد و خروج اقتصاد از رکود تورمی،‌ مدیریت نرخ ارز و نرخ سود بانکی که ناچارا برای بهبود تراز مالی و اقتصادی بانک‌ها لازم است، اما در اینجا می‌توان به راهکارهای درون بانکی نیز از زاویه عرضه و تقاضای نقدینگی و موازنه نقدینگی متعادل پرداخت.

از زاویه مدیریت دارایی‌ها برای کاهش ناترازی بانکی می‌توان به مولدسازی دارایی‌ها،‌ ذخیره‌سازی مطالبات و حذف سودهای غیرواقعی از ترازنامه بانک‌ها اشاره کرد. در کنار آن توجه به توجیه اقتصادی، اعتبارسنجی،‌ وثایق و نظارت بر اعطای درست و اقتصادی تسهیلات به عنوان مهمترین دارایی بانک و فروش دارایی‌های غیر مولد و مولدسازی دارایی‌های بانک‌ها از جمله دیگر راهکارهاست.

نتیجه گیری

طرف بدهی ترازنامه بانک ها تحت تأثیر دو نیرو یعنی بالا بودن نرخ بهره سپرده ها و انجماد دارایی ها (که مانع فروش دارایی های ثابت و تسویه تسهیلات قبلی بانک ها می شود و از انقباض ترازنامه بانک ها جلوگیری می کند) با سرعت بالا رو به رشد است. عدم مقابله با بانک های کژکارکرد و متخلف، پرداخت بهره بالا به سپرده ها از محل خلق مستقیم پول توسط بانک ها (در سمت بدهی ترازنامه) و اجرای ناقص حسابداری تعهدی و رویه رهاشده امهال مطالبات معوق و تبدیل آن به مطالبه جاری و ساخت دارایی های موهومی (در طرف دارایی ترازنامه بانک ها) جملگی علل تداوم و پنهان ماندن ناترازی شبکه بانکی به حساب می آیند.

باید توجه داشت که هرچند اعسار ترازنامه ای بانک ها لزوما منجر به فروپاشی بانک از طریق هجوم سپرده گذاران نخواهد شد (تفاوت اعسار نقدینگی و اعسار ترازنامه ای) لکن این بدان معنا نیست که اقتصاد می تواند در عین وجود چنین وضعیتی به طور عادی و بدون مشکل به حیات خود ادامه دهد. تداوم معضل شکاف دارایی ـ بدهی صرف نظر از گسترش روزافزون آن به سبب افزوده شدن حجم دارایی های موهومی با سرعت بالا (متناسب با نرخ بهره)، زمینه ساز تداوم نرخ های بهره بالا، کاهش سرعت گردش پول و افت توان تسهیلات دهی بانک ها می شود که نتیجه آن تداوم رکود اقتصاد خواهد بود. این وضعیت همچنین آثار توزیعی نامطلوبی به زیان توده مردم غیربرخوردار از سپرده های بزرگ بانکی و نیز به زیان بخش های مولد دربر خواهد داشت، که این موضوع ممکن است در اثر بروز جهش تورمی ناشی از رشد نامتناسب و بالای بدهی ها (سپرده ها) حادتر شود.

 

 

 

 

منابع

• ناترازی پنهان در شبکه بانکی ایران (1396-1393) : تحلیل چیستی و ریشه ها، مرکز پژوهش های مجلس، معاونت مطالعات اقتصادی ،1400 .
• بخشنامه شماره 258020/94 بانک مرکزی.
• نامه بانک مرکزی به مرکز پژوهش های مجلس شماره 345253/95 مورخ 2/11/1395.
• صورت های مالی حسابرسی شده بانک ها در سال های 1397 تا 1400.
• "Basel III – Implementation - Financial Stability Board". www.fsb.org. 24 August 2016. Retrieved 2019-03-21.
• McLeay, Michael; Radia, Amar and Thomas, Ryland; Money creation in the Modern Economy, Bank of England, Quarterly Bulletin 2014 .

 

ارتباط با من: محمد سعید شریفان / 09133157397 / sharifan3@gmail.com

شایستگی و برازندگی در کابینه دولت چهاردم از دیدگاه غیر رسمی

با توجه ویژه به خواستگاه ریاست محترم جمهوری، جناب آقای دکتر پزشکیان

محمد سعید شریفان

به نظر می رسد رئیس محترم جمهوری به دنبال بازسازی و ترمیم کابینه با تلفیقی از گروه های سیاسی و نگاه غیر حزبی و بهره گیری از تمامی استعدادهاست. مجلس شاید در همراهی با ریاست محترم جمهوری در صدد توسعه چنین راهبردی باشد. انتظار می رود که این راهبرد به محرومان توجه بیشتری نموده و با التزم بر برنامه هفتم توسعه از وزیرانی که اعتقاد و التزام بیشتری دارند استفاده شود. علیرغم این موضوع، تصویر روشنی از اجرای برنامه ها نیز نداشته و وزرای پیشنهادی نیز نقشه راه اجرایی مشخصی در راستای فرمایشات جناب آقای دکتر پزشکیان ارائه نداده اند. حتی به شیوه انتخاب وزرای محترم و چگونگی تطبیق آنها با برنامه های راهبردی هفتم پیشرفت نیز اشاره دقیقی نشد.برنامه های کلی برای عملیاتی سازی و پیاده سازی قوانین می بایست روشنگر و شفاف باشد. از آقای رئیس جهمور که موضوع وفاق ملی را مطرح نمودند و دولت را به این نام معرفی نموده اند، انتظار می رود که وزرا بدون پرداختن به حاشیه ها مشغول شوند تا شاهد تشکیل کابینه ای کارآمد باشیم و سلایق مختلف را در جایگاه های متعدد و متکثر مشاهده نماییم. در این راستا آنهایی که می گویند همیشه نظام با یک سلیقه در اداره کشور می چرخد، عملا دیدند که این طور نیست و روسای جمهور با رویکردهای متفاوت وجود دارند. خواستگاه ریاست محترم جمهوری برای ما ارزشمند است و برای ایشان و وزرای پیشنهادی آرزوی موفقیت و سربلندی از خداوند متعال مسالت داریم.

صرف نظر از برنامه های پیشنهادی وزرا برای اخذ رای اعتماد از مجلس محترم شورای اسلامی به نظر می رسد از یک دیدگاه غیر رسمی و فارغ از ارزیابی برنامه ها لازم است تا شاخص های دیگری نیز مورد توجه و عنایت قرار گیرند. این شاخص ها را می توان در دو دسته کلی شایستگی و برازندگی تقسیم بندی نمود. شایستگی ها همان توانمندی ها و سوابق مدیریتی و تخصصی در جایگاه های قبلی مسئولیت و حرفه ای شخص بوده و برازندگی ها به آن دسته از قابلیت هایی نگاه ویژه دارد که متناسب با جایگاه در حال احراز توسط شخص وزیر، که می بایست از قبل احصا شده باشد حاصل گردد. برازندگی ها می تواند مشتمل بر قابلیت هایی مانند ویژگی های شخصی، قدرت نفوذ، اعتبار اجتماعی و حرفه ای، جمع گرایی و توان مدیریت طوفان فکری، سوابق حضور در مجامع و انجمن های ملی و بین المللی و این قبیل موارد باشد.توانایی داشتن در بحث ها و تبادل نظرهای طوفان فکری، تفکر طراحی و استراتژیک در ابهامات، حل مسائل در مواجهه با بحران های فنی و با پیچیدگی های خاص و استثنایی، ارائه سخنرانی های طولانی و متفاوت، از دیگر قابلیت هایی است که در مسیر شفافیت، پاسخگویی و مسئولیت پذیری نیز برای رسیدن به خاستگاه ریاست محترم جمهوری و توقعات ایشان از کابینه بسیار با اهمیت است و انتظار می رود که شاخص های شایستگی و برازندگی بیش از پیش و در کابینه چهاردهم به ظهور برسد تا بتوانیم شاهد روی کار آمدن یک دولت وفاق ملی باشیم.

حکمرانی باز، دکترین پاسخگویی بیشتر دولت به ملت

با توجه ویژه به خواستگاه ریاست محترم جمهوری، جناب آقای دکتر پزشکیان

محمد سعید شریفان

OGP بیان می کند که دولت ها بایستی، شفاف تر، مسئولیت پذیرتر و نسبت به شهروندان خود پاسخگو تر باشند. در این دکترین که بر پایه اصول و چارچوب های علمی پایه گذاری شده است (open government partnership)، هدف نهایی ارتقای کیفیت حکمرانی و نیز کیفیت خدماتی است که شهروندان دریافت می کنند. تغییر در هنجارها و فرهنگی است که زمینه کفتگویی واقعی میان مردم و حاکمیت را فراهم می نماید. این سازمان در راستای تحول و ایجاد اصلاحاتی مهم در حاکمیت کشورهای عضو در حال تلاش است. لیکن من در این مقاله به دنبال تبیین این موضوع هستم که چگونه و چرا بایستی حکومت های باز ایجاد شوند و این فرایند تغییر و تحول چه درس هایی را به ما می دهد.

مفهوم حکومت باز که به تعبیری نسخه دوم حاکمیت خوانده می شود، به باز بودن درب های حکومت به روی مردم اشاره دارد. به این ترتیب که هم مردم بتوانند با باز بودن درب ها، اتفاقات درون حکومت را روئت کنند و هم در آن مشارکت کنند. در نسخه های قبلی حکمرانی، مردم تنها نظاره گر حاکمیت بوده و مشارکت حداقلی در آن دارند. این گام در حاکمیت، گام شفافیت است. به این ترتیب شفافیت زیر ساخت حاکمیت باز است. ابتدا درب های حکومت باید به روی مردم باز باشد تا آنها اتفاقات درون آنرا بتوانند مشاهده کنند و مشکلات و ایرادات را ببینند. در همین راستا مردم می توانند ایده ها، نظرات و راهکارهای خود را به دست حکومت برسانند تا در حل مشکلات جامعه سهیم باشند. بنابراین حکومت باز نه تنها شفافیت را در بر دارد، بلکه مشارکت حداکثری مردم در امور را شامل می شود.

برای نیل به حکمرانی مطلوب و کارآمد نیاز به همکاری میان حکومت، شهروندان، ذی نفعان و بازیگران عرصه اجتماعی است. از اینرو حکومت دیگر تنها بازیگر فعال نیست، بلکه بازیگری در فرایند سیاست است که نقش و مسئولیت ویژه ای دارد. به کار گیری اصول حکومت باز در سطوح مختلف، با مردم فرصت بیشتری را برای تبلور مردم سالاری مستقیم ایجاد می کند. استراتژی حکومت باز می تواند برای گستره وسیعی از فعالیت ها از جمله شفافیت درباره منابع انسانی، ساختارهای سازمانی، سیاست های مبارزه با فساد و تسهیل مشارکت عمومی در فرایند تصمیم گیری صورت گیرد. حاکم شدن پاسخگویی مدیران درباره اقدامات خود در زمینه ارائه خدمات به ملت در حوزه حکمرانی باز می انجامد و در این راستا نیزمنطقی است در قوانین، تسهیل مشارکت مردم در انتشار اطلاعات مربوط به فرایندها مورد نظر پیش بینی شود.

شفافیت، به عنوان حق مردم برای دسترسی به اطلاعات عمومی، به دنبالش مسئولیت پذیری بیشتر مدیران را به همراه داشته و پس از آن قطعا پاسخگویی به شهروندان بیش از پیش محقق خواهد بود و این دکترین در خواستگاه ریاست محترم جمهوری جناب آقای دکتر پزشکیان به ظهور خواهد رسید و موجبات رضایتمندی و وفاق ملی خواهد بود.

 

عنوان مقاله: تاب آوری و نوآوری در صنعت بانکداری

نویسنده: محمدسعید شریفان (رئیس مرکز نوآوری بانک رفاه)

مقدمه

با عنایت به موضوع محوری نمایشگاه تراکنش سال جاری با عنوان "تاب آوری و نوآوری" و حضور فعال بانک در این نمایشگاه می توان اظهار داشت تاب آوری سازمان بعنوان نوعی رفتار سازمانی موجب تغییر مسیر سازمان به سوی استفاده از فرصت ها و اقدامات نوآور به منظور پاسخ به بحران ها و چالش های محیطی با نتیجه بهبود و انسجام عملکرد است. از سوی دیگر نوآوری همیشه عامل کارآمدی در زمینه رشد و رقابت کسب وکار است. در گذشته ارائه یک راه حل برجسته و یا ظهور محصولات و خدمات استثنایی برای موفقیت در بانکداری کافی بود. اما قوانین بازی در اکثر صنایع در حال تغییر است و صنعت بانکداری نیز از آن مستثنی نیست. بیشتر از 20 سال قبل بانک ها آغاز به ورود به عرصه ارائه خدمات بانکی از طریق بسترهای مخابراتی پرسرعت و شبکه های اینترنتی توسط انواع دستگاه های خودپرداز و پایانه های فروشگاهی و انواع برنامه های رایانه ای و موبایلی نمودند. اکنون نیز در حال ورود به بانکداری دیجیتال هستند و تا سال های دیگر در جهان متاورس به بانکداری می پردازند. این تحولات، دنیای جدیدی برای صنعت بانکداری رقم می زند. ما شاهد این هستیم که روزانه میلیون ها تراکنش مالی در سرورهای ما ثبت می شود و بیشتر از 90 درصد از آنها در خارج از شعب فیزیکی بانکهاست.  ما با واقعیت های جدیدی مواجه هستیم و قواعد و مقررات نظام حاکمیتی بر اقتصاد کشور نیز دچار تحولاتی شده است که نمونه آن قانون جدید مودیان مالیاتی و پایانه های فروشگاهی است که اخیرا ابلاغ و اجرایی شده است.

از طرفی مفاهیم جدیدی مانند ناترازی بانک ها به گوش مردم می خورد و آنها از ما می پرسند که علل ناترازی (بی ترازی) شما چیست؟ آیا این موضوع جدیدی در بانک ها می باشد یا در گذشته هم این پدیده وجود داشته است. چرا بانک مرکزی به دنبال معرفی و انحلال بانک های زیان ده و ناتراز است. پیدایش انواع شرکت های فناور و استارتاپ های فین تک و لندتک هم که هر روز بیشتر می شوند و حوزه اعتبار سنجی و اعطای اعتبار به خریداران کالاهای مصرفی روز به روز با انواع روش های فناورانه رو به گسترش و افزایش است. پژوهش های مختلفی در صنعت بانکداری انجام شده است که مفهوم تاب آوری را با کارایی در بانکداری نشان دهد. ما معتقدیم که تاب آوری به عنوان یک مقوله علمی که در رفتار سازمانی جایگاه ویژه ای یافته است، در بانکداری نیز ورود یافته و مدیران عالی بانک ها و فعالین صنعت بانکداری نباید از آن غفلت کنند.

 

عوامل و ابعاد تاب آوری

سه عامل اصلی و مهم در تاب آوری سازمان نقش اساسی دارند: 1) شناخت موقعیتی 2) مدیریت آسیب پذیری 3) توسعه ظرفیت های انطباقی

1. شناخت موقعیتی: فضای کسب و کار کشور، شفاف، چابک و انعطاف پذیر شده است که این موارد در صنعت بانکداری نمود بیشتری دارند. شرکت های PSP آمار تراکنش ها را منتشر می کنند. قانونگذار از آنها می خواهد که تراکنش ها را مدیریت کنند و گزارش دهند. برخی از شرکت های دیگر هم روی این داده های تراکنشی شروع به BI نموده اند و از این داده ها برای مقاصد تجاری خود استفاده می کنند. کارگزاری های بورسی به الگو تریدهای مبتنی بر این داده ها دست یافته اند و با ابزارهای فناورانه هوش مصنوعی، مشتریان خود را به سوی معاملات الگوریتمی سوق می دهند. سازمان هوشمند به عنوان یک مقوله جدید در دانش رفتار سازمانی، به دنبال این است که بانک ها با اشراف بر روی موقعیت های فرصت ساز به دنبال شناسایی موفقیت های ممتاز و بی بدیل برای خود باشند تا بتوانند تاب آوری سازمان خودشان را در محیط رقابتی ملی و جهانی تضمین نمایند. اگر بانک ها بتوانند در همین شرایط تحریم، شاخص های جهانی خود را ارتقاء داده و در سطح جهانی قرار دهند، می توانند منتخب سازمان های بین المللی برای امور تجاری آینده باشند و به جایگاه بالاتر بانک خود کمک کنند.
2. مدیریت آسیب پذیری: ما شاهد این هستیم که بانک ها مورد هجمه های مختلفی در اقتصاد واقع شده اند و خیلی ها تورم موجود در اقتصاد کشور را نشات گرفته از مشکلات بانک ها می دانند. البته بانک ها نقش خود را در اقتصاد کشور همیشه به خوبی ایفا نموده اند و رشد و توسعه اقتصادی کشور هم از بانک ها بوده است. لیکن علل ناکارآمدی بانک ها به زعم اقتصاددان ها و کسانی که به بانکداری ایراد وارد می کنند و یا در مباحث بانکداری اسلامی ورود می کنند، شاید بیشتر علت طرح این مسائل باشد که مدیران بانک ها به مدیریت آسیب پذیری نپرداخته اند. مدیریت آسیب پذیری نه تنها در بانکداری بلکه در تمام صنایع وجود دارد، ولی در صنعت بانکداری به دلایلی نمود بیشتری پیدا می کند و چون با مباحثی مانند کاهش ارزش پول ملی کشور ، اختلاس ها و رویدادهای تلخ مرتبط با آن سر و کار دارد، بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و سریع رسانه ای می شود. تاب آوری در اینجا، واکنش سریع در برابر مخاطراتی است که نا خواسته ایجاد شده و یا ایجاد می شوند و هدف بایستی کاهش این تهدیدات و ضعف های ساختاری و مقرراتی بانکی باشد.
3. توسعه ظرفیت های انطباقی: بایستی اذعان کنیم که بانک مرکزی در سال های اخیر به شدت در قانونگذاری و وضع مقررات ورود کرده است و به موفقیت های بسیار خوبی هم دست یافته است. نظارت و کنترل بانک مرکزی و به تبع آن بانک های کشور در زمینه های اعطای تسهیلات و ارائه خدمات بانکی به مشتریان و مقوله های جدید مانند کنترل تعداد حساب ها، تعداد تراکنش ها، محدودیت های سقف و تعداد تراکنش ها برای اشخاص حقیقی و حقوقی، انتشار فهرست بدهکاران بانکی، بانک های زیان ده و ناتراز و انحلال و ادغام آنها نمونه هایی از ایجاد ظرفیت های انطباقی برای کارآمدی و کارایی نظام بانکی کشور است. یکی از مزیت های ناشی از تاب آوری، افزایش اعتماد و کارایی است. بهره بردن از فرصت های فناورانه و به کارگیری کسب و کار های نوآور نظیر استارتاپ های فین تک، لند تک و اینشورتک و تدوین مقررات برای واسطه گرهای تسهیلاتی و اعتباری و نقش گذاری برای آنها در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور از نمونه های ارتقاء شاخص های تاب آوری است.

از طرفی تاب آوری سازمان ابعاد مختلفی را شامل می شود که در شکل زیر به معرفی و تعریف این ابعاد پرداخته ایم:

ردیف	بعد	تعریف
1	تاب آوری شناختی	یک نیت تصمیم سازی مبتنی بر توانایی مدیران به توجه، تفسیر، تجزیه و تحلیل و فرموله کردن پاسخ به انتظار تغییرات محیطی
2	تاب آوری عاطفی-احساسی	تنظیم سرعت رفتن از حالت موجود به حالت ایده آل به منظور کاهش و یا ایجاد ناهمخوانی شناختی
3	تاب آوری احساسی	نحوه اقدام در بخش تاب آوری شناختی و یا نحوه رفتن از حالت موجود به حالت ایده آل با درنظرگرفتن زمینه و شرایط محیطی موجود به منظور کاهش و یا ایجاد ناهمخوانی شناختی است

 

علی ایحال، بایستی اذعان کنم که "فهم تاب آوری" سازمانی هم به نوبه خود بسیار حایز اهمیت است. ما شاهد آن هستیم سازمان هایی وجود دارند که حتی در ادراک تاب آوری و شناخت آن غافل هستند و به اهمیت آن دست نیافته اند. یادآوری تاب آوری سازمانی، کمک بسیاری به شناخت بحران ها و مسائل استراتژیک آنها می نماید. بانک ها را با پیچیدگی ها و عدم قطعیت ها آشنا می کند و آنها را در برابر فرصت ها و تهدیدات ناشی از اقتصاد کشور پایدار می سازد. اگر نظام ارزش گذاری تاب آوری در بانک ها پایه گذاری شود، پس از آن به دنبال یادگیری تاب آوری در بین تمام کارکنان و ایجاد "باور و تعهد تاب آوری" خواهیم بود. با این ظرفیت استثنایی که تاب آوری به عنوان یک اندیشه سازمانی مطرح شود، از این به بعد به دنبال خلق محصولات و خدماتی در حوزه بانکداری خواهیم شد که جامعه و کشورمان را به سمت و سوی پایداری و مرتفع نمودن مشکلات زیرساختی اقتصادی ببرد، تامین منابع مالی برای کسب و کارهای نوپا فراهم شود و اشتغال زایی به واسطه آن تضمین شود. نوآوری در مدل کسب و کار نیز از موارد بسیار مهم در افزایش تاب آوری سازمان در برابر شرایط پیش بینی نشده و پرریسک است که در شکل زیر می توان موارد مهم در جهت نوآوری در کسب و کار را مشاهده نمود.

حرکت در راستای تاب آوری

آنچه که بانک ها را در تاب آوری توفیق خواهد داد این است که "تراز مداری" را در سرلوحه کار خود قرار دهند. اگر بانک ها با مدیریت ترازنامه و اقلام ترازنامه ای خود همت نمایند می توان انتظار داشت تا ریشه بسیاری از مشکلات خود و کشور را مرتفع نمایند. افزایش کیفیت، شفافیت، نوآوری در خلق محصولات و خدمات جدید، تعامل مناسب با اکوسیستم، حضور فعال در اقتصاد دیجیتال، بهره گیری از فناوری های همگرا، ارتقاء برند، تلاش برای ایجاد زنجیره های تامین، حضور و مشارکت با بخش های مختلف اقتصادی کشور، حتی الامکان حضور در فعالیت های اقتصادی منطقه ای و جهانی از جمله مواردی هستند که می توانند در تاب آوری بانک ها و کشور در برابر مخاطرات و بحران ها موثر باشد و در شرایطی مانند پیک تراکنش ها و افزایش درخواست تسهیلات تکلیفی یا حجم بالای گردش های مالی بانک بتواند پاسخگوی شرایط موجود باشد. همچنین در این راستا مدیریت نقدینگی، تجهیز منابع و تخصیص مصارف، پرتفوی سرمایه گذاری ها، مدیریت منابع انسانی، ارتقای سلامت اداری، مدیریت ریسک و افزایش درآمدهای کارمزدی، ابداعات نوآورانه و مدیریت تراز نامه در تاب آوری بانک ها بسیار تاثیر گذار خواهد بود و تراز مداری برای بانک ها به عنوان یک شاخص جدید و ارزشمند معرفی می شود و الگوی مطلوبی نیز در آینده برای آن طراحی خواهد شد.

نتیجه گیری

سازمان تاب آور به دنبال تغییر دیگران، محیط و دنیا نیست؛ بلکه سازمان و افراد آن تلاش مستمر می نمایند تا تاثیر بازدارنده محیط را بر خود به شدت کاهش دهند و تغییر معناداری در سطح تاب آوری خویش ایجاد نمایند و نوآوری نقش مهمی در این فرایند دارد. محیط کسب و کار کشور بسیار پر ظرفیت است و با وجود قابلیت های تاب آوری تجربه شده در کشور در زمان های مختلف و حضور فعال و چشمگیر کارآفرینان و سازمان های پرتوان و همچنین وجود تفکر نوآوری که هر روز نیز بر آن افزوده می شود و وجود جوانان تحصیل کرده و دانشمند، نشان می دهد که نوآوری و تاب آوری برای کشور بسیار حایز اهمیت هستند و بانک ها و صنعت بانکداری نبایستی از این فرصت غفلت نماید. ما بایستی با توسعه قابلیت های بازارگرائی، قابلیت های یادگیری، قابلیت های توسعه فناوری، توسعه قابلیت های مدیریتی و ایجاد تمایز در فعالیت ها، خودمان را به سطح قابل قبولی در کشور برسانیم که برای رسیدن به این توفیق، عزم و اراده جمعی مورد نیاز است.

 

 

 

 

منابع

• جعفرنژاد، احمد. محسنی، مریم. (1394) ارائه چارچوبی برای بهبود عملکرد زنجیره تأمین تاب آور. فصلنامه علمی ترویجی مدیریت زنجیره تامین، دوره17، ش 48، ص 51-38.
• منوچهری راد، رضا. زندحسامی، حسام. داوری، علی. موسی خانی، مرتضی. (1398) نقش تاب آوری سازمان در نوآوری مدل کسب و کار در محیط کسب و کار ایران. مجله مدیریت توسعه و تحول ویژه نامه، دوره 11، ص 48-33 .
• رضایی، نسا. اکبری، مرتضی. پاداش، حمید. (1396) ترسیم نقشه دانش نوآوری ایران براساس مقالات علمی و پژوهشی و پایان نامه های فارسی. فصلنامه توسعه کارآفرینی، دوره 10، ش 3، ص 456-437.
• Annarelli, A., & Nonino, F. (2015). Strategic and Operational
• Management of Organizational Resilience: Current State of Research and Future Directions. Omega (62), 1–18.
• Carayannis, E. Grigoroudis, E. & Stamati, D.(2017). ReVisiting BMI as an Enabler of Strategic Intent and Organizational Resilience, Robustness, and Remunerativeness. Journal of the Knowledge Economy, 8(2), 407-436.

ارتباط با من: محمد سعید شریفان / 09133157397 / sharifan3@gmail.com